سامانه اطلاعات جامع فعالیت‌های
اقتصادی
خصوصیات گیاهشناسی:
تاج ریزی سیاه یک گونه از سرده بادنجان است. گیاهى است علفى ، یکساله ، کوتاه ، بلندى آن کمتر از نیم متر است. برگهاى تاجریزی سبز تیره ، بیضى شکل ، کامل ، نوک تیز ، کناره‌هاى برگ داراى دندانه هاى درشت با دمبرگ بلند به ساقه متصل است . گلهاى تاجریزی سفید است و در طول تابستان ظاهر مى‌شود . میوه تاجریزی کروى و در ابعاد و شبیه آلبالوى کوچک ابتدا سبز است ولى پس از رسیدن سیاهرنگ مى‌شود . تاجریزی داراى دم کوتاه که در بن میوه به شکل پنج گوشه سبزى شبیه بن بادنجان دیده مى‌شود .
میوه تاجریزی را به مقدار محدود مى خورند ، ولى برگهاى تاجریزی سمّى است و قابل خوردن نیست.در اواخر پاییز یا در بهار قبل از ظاهر شدن جوانه‌ها آن ها را جدا کرده و پس از قطع کردن، قطعه قطعه و خشک می‌کنند.
اندامهای مورد استفاده:
برگ، سرشاخه هاى گلدار گیاه، تخم های گیاه و ساقه
ترکیبات شیمیایى:
در گیاه و در میوه هاى تاجریزی، آلکالوئید سولانین و ساپونین وجود دارد. نمونهاى از گیاه تاجریزی که در آذربایجان روییده، مورد تجزیه قرار گرفته است که از آن ۰.۰۴ درصد آلکالوئید سولانین و ۱.۸درصد گلىکوزید جدا شده است . در تجزیه دیگرى از گیاه تاجریزی آلکالوئیدى به نام سولامارجین جدا شده است . در میوه تاجریزی در حدود ۴.۴ درصد و در تخم تاجریزی در حدود ۱۸.۲۲ درصد روغن یافت مى‌شود .
خواص دارویی و درمانی:
تاجریزى سیاه از نظر طبیعت طبق رأى حکماى طب سنتى خیلى سرد و خشک است در موارد مختلف اغلب از استعمال خارجى تاجریزی استفاده مى شود.
- تاجریزی براى اسهال خونى نافع است و هجوم خون در یک عضو را از بین مىبرد و پراکنده مى کند .
- تاجریزی براى التیام زخم گلو و عفونت چرکى نرمه بند دور انگشتها که به نام بیمارى ویتلا شناخته مى شود، مفید است .
- در هند از ریشه گیاه تاجریزی براى نرم کردن سینه و از برگهاى خشک تاجریزی براى تسهیل در تخلیه مزاج و از میوه تاجریزی به عنوان مسهل و ملیّن استفاده مى شود .
- در اندونزى از عصاره میوه رسیده تاجریزی براى معالجه زخم چشم مرغان استفاده مى شود.
- در فیلیپین برگهاى له شده گیاه تاجریزی را روى ورم و تاول هاى پوست مى گذارند و از تنطور برگها تاجریزی براى تسکین دردهاى عصبى استفاده مى شود .
- ضماد ساییده برگ تاجریزی براى سردرد ، ورم پرده دماغ کاربرد دارد.
- کمپرس دم کرده تاجریزی و بخور تاجریزی براى زکام ، نزله و سردرد مفید است.
- ضماد برگ و سرشاخه هاى گلدار تاجریزی براى تحلیل ورمهاى ظاهرى و تسکین دردهاى روماتیسمى و دردهاى مفصلى حادّ نافع است و همچنین براى سوختگى آتش ، زخم آبله ، ورمها و دردهاى سرطانى مفید است .
مناطق رشد و پراکنش:
تاجریزی در اروپا و آسیا در هندوستان و بعضى نقاط آمریکاى شمالى به طور خودرو مى روید . در ایران نیز در خراسان جنوبی، گرگان ، بندر گز ، مازندران ، بابل ، تمیشان ، دره هراز ، بین على آباد و زردبن در ارتفاعات ۷۰۰ مترى ، در آمل بین ایستگاه زیراب و شیرگاه ، لاهیجان ، جنوب هشت پر در آذربایجان، در فارس در حسن آباد در ۴۰ کیلومترى شیراز و سیستان و بلوچستان دیده مى شود.
منابع:
سایت صدا و سیمای خراسان جنوبی (http://birjand.irib.ir/)
سایت راسخون (https://rasekhoon.net/)
نام محلی آن سیاه تال (گیلان) پل چنار ، کک ماری (در نوشهر) قلمکار (در همدان) آذربایجان غربی (ایلان اوزومی و قوش اوزومی).
خصوصیات گیاهشناسی:
تاج ریزی ایرانی یا تاجریزی پیچ از خانواده بادنجانیان گیاهی است پایا و بالا رونده و دارای ساقه ای به ارتفاع یک تا دو متر و حتی بیشتر که به حالت وحشی به حدوفوردر حاشیه جنگلهای کنار رودخانه‌ها می روید برگهای آن متناوب است ولی به شکل ظاهری آن ها در قاعده ساقه شبیه قلب و در قسمت های فوقانی آن منقسم به سه لوب مشخص می باشد. گلهای کوچک و بنفش رنگ آن ظاهری مجتمع به صورت چتر مانند دارد و در فاصله ماههای خرداد تا شهریور نیز بر روی گیاه ظاهر می شود. میوه اش سته، بیضوی دارای حالت آویخته به رنگ قرمز و محتوی دانه های کوچک مسطح و فراوان است.
زمان گلدهی:ماههای خرداد تا شهریور
ترکیبات مهم:
این گیاه حاوی آلکالوئید سولانین و دارای خاصیت مخدر است. همچنین دارای گلوکزید دولکامارین است. گلوکوآلکالوئیدهای آنها، بتا و گاما سولا‌دولسین و آلفا، بتا و گاماسولامارین نیز در گیاه گزارش شده است. ترکیبات یاموژنین، تیگوژنین و دیوسژنین به مقدار زیاد در گیاه وجود دارند؛ به همین دلیل در کشور روسیه از این گیاه جهت تهیه پروژسترون، کورتیزول و دیگر هورمون‌ها استفاده می‌شود. میوه‌های سبز و زرد دارای مقدار بیشتری از گلوکوآلکالوئیدها نسبت به میوه‌های رسیده (قرمز) هستند.
میوه‌ها دارای لیکوپن نیز می‌باشند و دانشمندان روسیه در آنها تانن و ساپونین نیز گزارش کرده‌اند. دردانه‌های گیاه ترکیبات گلوآلکالوئیدی، گلوکزیدی و استروئیدی مشابه میوه شناسایی شده است.
خواص دارویی و درمانی:
- در استفاده‌های عامیانه به‌طور گسترده به‌عنوان ضد سرطان، درمان واریس استفاده می‌شده است.
- جالینوس ۱۵۰ سال پس از میلاد مسیح این گیاه را به‌عنوان ضد سرطان، ضد تومور و ضد واریس توصیه کرده است.
- ترکیب بتاسولامارین موجود در آن دارای خاصیت ضد سارکومای ۱۸۰ و ضد کارسینوماسارکومای ۲۵۶ در رت (موش آزمایشگاهی) است.
- در طب قدیم از این گیاه جهت درمان آسم، آرتریت، یرقان، هپاتیت، سرطان، تب، سیاه سرفه و مالاریا استفاده می‌شده است.
- اثراتی ازجمله ضد درد، کاهش‌دهنده‌ی میل جنسی، مقوی قلب، ادرارآور، قی‌آور، مسهل، سمی، خلط آور، مخدر و محرک برای آن قائل بوده‌اند.
- در هومیوپاتی از جوشانده‌ی ساقه و برگهای گیاه پیش از گل دادن، برای تسکین یا درمان آسم، کولیک، وبا، درمان اسهال، دیسانتری، بند آمدن ادرار، تب یونجه، مننژیت، روماتیسم، پسوریازیس، کهیر و سیاه سرفه استفاده می‌کنند.
تکثیر
تکثیر گیاه تاج ریزی پیچ از طریق کاشتن دانه، قلمه زدن یا خوابانیدن شاخه ها و همچنین قطعات سوش جوانه دار است.
تکثیر از طریق دانه
تکثیر از طریق کاشتن دانه بدین صورت است که دانه ها را در اواخر اسفند تا اواسط فروردین ماه در قطعه زمینی که در واقع نهالستان است می کارند و سپس گیاهان جوان حاصل را در حاشیه پرچین مزارع و یا اماکن مستعد که دارای درختچه های کوچک باشند، منتقل می سازند تا گیاهان جوان بتوانند پس از آنکه رویش اولیه آنها خاتمه یافت. از تکیه گاههای مجاور خود بالا رفته وضع ایستاده به خود بگیرند. در موقع انتقال پایه های جوان به حاشیه پرچین ها همواره باید رعایت شود که فاصله هر گیاه از دیگری لااقل ۶۰ سانتی متر تا یک متر باشد تا هر گیاه بتوانند بطور جدا و مستقل از تکیه گیاه اطراف خود بالا رود.
برداشت:
برداشت محصول در پائیز پس از جدا کردن برگها و قطع ساقه از فاصله ۵۰ سانتی متری زمین صورت می گیرد و اگر این کار در سال دوم عملی گردد باید قبل از ظاهر شدن برگها اقدام به انجام آن شود. معمولاَ پس از قطع ساقه ها و عاری نمودن آنها از برگ آنها را به صورت دسته هائی در آورده در انبار جهت خشک کردن جای میدهند و یا آنکه آنها را قبلاً به قطعاتی به طول ۲ تا ۵ سانتی متر تقسیم نموده در معرض خشک شدن قرار می دهند این قطعات اگر متعلق به ساقه های مسن باشند رنگ خاکستری حنائی یا زرد قهوه ای و اگر متعلق به ساقه های جوان باشند رنگ خاکستری مایل تا سبز یا زرد مایل به سبز دارند.
مناطق رشد و پراکنش:
تاج ریزی پیچ در آسیای صغیر و عراق و قفقاز تا ایران و ترکستان انتشار دارد و در ایران در مناطق استپی و همچنین در جنگلهای ساحلی شمال کشور دیده می شود. این گیاه در آذربایجان ، حوالی تبریز ، نواحی شمال ایران ، لاهیجان و بلوچستان می روید.
منابع:
شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی (https://medplant.ir/)
دپارتمان پژوهشی گلخانه ملک (https://malekgreenhouse.ir/)
بازرگانی آشا (www.ashaorganic.com)
تره تیزک یا شاهی که در زبان مازندرانی به آن ترتیزک می گویند گیاهی است علفی و یک ساله که در طب قدیم ایران به نام هی جرجیزبستانی و رشاد نیز معروف است. این گیاه خودرو می باشد و طول آن به ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر می‌رسد و به شکل نپخته، به عنوان طعم دهنده به غذا و دم‌کرده مورد استفاده قرار می‌گیرد. برگ، گل، میوه و دانه تره تیزک یا شاهی از مهم‌ترین قسمت‌های این گیاه بهاری هستند و به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نوع سبزی به داشتن مقادیر زیادی ویتامین ث معروف است و از دیرباز برای مداوای سرماخوردگی کاربرد داشته‌است.
برگهای آن سبزو روشن، گل‌هایش کوچک و به رنگ سفید یا قرمز ارغوانی و با عطر ملایم به‌طور گروهی در انتهای شاخه ظاهر می‌شود. میوه آن بیضوی به طول تقریبی۵۰ میلی‌متر و عرض چهار میلی‌متر است.
تره‌تیزک (یا تَرْتیزک، شاهی)، گیاهی خوراکی از تیره چلیپاییان است که به‌سبب عطر و طعم تندِ مطبوعش، در سطح وسیعی در مزارع سبزیِ ایران و بسیاری از کشورهای جهان کشت می‌شود . حوزه انتشار جغرافیایی آن در ایران، مناطق شمالی، شمال‌غربی، جنوبی، سواحل خلیج‌فارس، جنوب‌شرقی و بخش مرکزی است.
ماههای اردیبهشت و خرداد زمان برداشت این گیاه هستند که به صورت وحشی سبز می‌شود.
منبع:
سایت دانش نامه جهان اسلام (rch.ac.ir)
سایت ویکی پدیا
سایت دکتر ساینا
خصوصیات گیاهشناسی:
گياهى است چندساله، ايستا و به ارتفاع ۲۰ تا ۶۰ سانتى‌متر، از خانواده علف هفت‌بند که برخی منابع طب گیاهی آن را حمّاض نامیده‌اند که بيشتر از طريق بذر تکثير مى‌يابد. ساقه‌هاى اين گياه خشن، خميده و داراى شاخه‌هاى فرعى پراکنده که غالباً در هنگام رسيدگى به‌صورت تودهٔ انبوه و پيچيده‌اى درمى‌آيد. برگها نسبتاً کوچک، تخم‌مرغى تا مستطيلى شکل، داراى قاعده‌اى قلبى شکل، گاهى اوقات نيز گوشتي، محدب‌الطرفين (شبيه به ويُلون) و کرکدار هستند.
ميوهٔ کپسول به‌وسيله سرپوشى شکوفا مى‌شود. اين سرپوش‌ها سه‌گوش تا مستطيلى شکل و داراى ۴ تا ۸ دندانه در هر حاشيه، به‌ندرت حاشيه و کناره‌هاى آن صاف هستند. بذرها به اندازه ۳ تا ۴ ميلى‌متر بوده و تخم‌مرغى شکل هستند.
ترکیبات شیمیایی:
پتاسیم اگزالات، تارتاریک اسید، سدیم، پتاسیم، کلسیم، ویتامین C، آهن و فسفر در ترکیب آن گزارش شده است.
خواص دارویی و درمانی:
- در ناراحتی‌های ادراری، کلیوی و اسهال‌خونی کاربرد دارد.
- دانه‌های این گیاه را می‌کوبند و پس از مرطوب کردن در محل درد و مفاصل می‌گذارند و به‌عنوان مُسَکن از آن استفاده می‌کنند.
- همچنین این گیاه دارویی اشتها‌آور و تصفیه‌کننده و هضم‌کننده بسیار خوبی است و به‌خاطر خاصیت تصفیه‌کنندگی‌اش برای کسانی که دارای جوش‌های موضعی و پوستی هستند بسیار مفید است.
- برای استفاده‌ی موضعی از این دارو اگر برگ یا دانه‌ی له شده، پخته شده یا جوشانده آن روی دمل‌ها گذاشته شود به راحتی درمان می‌شود.
* این دارو به علت داشتن اسید اکسولید نباید زیاد و بطور مداوم مورد مصرف قرار گیرد، چون برای مثانه و کلیه می‌تواند مضر باشد.
اندام های مورد استفاده:
برگ، دانه، ریشه
محل رشد و پراکنش:
عموماً در مزارع و زمين‌هاى قابل کشت مشاهده مى‌شود و در خاک‌هاى غنى از موادّ غذائى و سنگين رشد بهترى دارد.
منابع:
سایت ویستا (https://vista.ir/)
سایت همشهری آنلاین (hamshahrionline.ir/x۴sVb)
نامهای دیگر: تلخ بیان به فارسی مامکه ،مامکه سفید ، قورِزَه، تلخک و بوزونداک و تلخه گفته می شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی است چند ساله، تمام اندام گیاه از کرک نرمی پوشیده شده است و ساقه های آن ضخیم و افراشته می باشد. برگ های آن مرکب، هر برگ دارای ۷-۱۲ جفت برگچه می باشد. هر برگچه بیضی سبز رنگ است. گل های آن سفید و نخودی رنگ به شکل گروهی از ۶۰- ۸۰ گل در قسمت انتهای شاخه گل دهنده ظاهر می شود. میوه آن نیام و غلاف آن به طول ۷-۱۰ سانتیمتر که در آن ۲-۱۰ دانه قرار دارد.
ترکیبات شیمیایی:
از نظر ترکیبات شیمیایی در ریشه و در دانه آن وجود آلکالوئید سی تیزین تایید شده است. دانه آن سمی است و در آن آلکالوئید مایع فرار سوفورین که شبیه سی تیزین است مشخص شده است. در گزارش بررسی های دیگری آمده است که در این گونه آلکالوئیدهای ماترین و متیل سی تیزین و سی تیزین و یک باز غیر مشخص وجود دارد. در گل های این گیاه روتین، رامنوگلی کوزید، کوثرستین، رامنوز و گلوکز وجود دارد. در گیاه ماده سوفورین که مشابه روتین است، کوثرستین و رامنوز یافت می شود. میوه آن دارای قند و سوفورین که در کوثرستین و انی سول حل می شود، می باشد و به علاوه دارای سوفوریکوزید که یک هتروزید جدید است، می باشد.
خواص دارویی و درمانی:
- غنچه تلخ بیان قابض، ضد انگل و خنک کننده است و براى معالجه انواع خونریزى نظیر ترشحات مخاطى سفید یا زرد مهبل (لوکوره) و قطع ترشحات عادت ماهیانه (آمنوره) و قطع خونریزى بینى و قطع خروج اخلاط خونى از ریه و خونروى از بواسیر و زخم هاى روده اى و وجود خون در مدفوع استفاده مى شود.
- برگهای این گیاه مانند برگ سنا ضد یبوست است.
- برای ناراحتی‌های معده از این گیاه می‌توان استفاده کردک
- برای جلوگیری از ترشحات زیاد کیسه صفرا از جوشانده سرشاخه‌های ریشه جوان این گیاه استفاده شود.
* دانه این گیاه سمی است با احتیاط مصرف شود.
- میوه این گیاه کرم‌کش و ضدباکتری می‌باشد.
- جهت تسکین درد دندان برگهای این گیاه را ساییده روی دندان بگذارند. به علت سمی بودن این گیاه باید تحت نظر پزشک مصرف شود.
- از گلهاى تلخ بیان در یک حمّام طبى به عنوان مایع شستشو براى معالجه ناراحتى هاى انگلى پوست استفاده مى شود.
مناطق رشد و پراکنش:
این گیاه در کرج، اطراف تهران، شمال ایران، خوی، بلوچستان، تفرش، کرمان، خراسان، شاهرود، بسطام، صحرای شن زار میمه، بین دامغان و سبزوار، بین رباط سفید و تربیت حیدریه و در تایباد دیده می شود.
منابع:
سایت عطارک (https://attarak.com/)
سایت پژوهشکده گیاهان دارویی (http://imp.ac.ir/)
خصوصیات گیاهشناسی:
توت روباهی گیاهي است علفي، چند ساله از گیاهان مهم مرتعي با نام علمي Sanguisorba از خانواده گلسرخیان (Rosaceae) که در ايران دارای ۲ گونه officinalis.S و minor.S مي باشد.ارتفاع این گیاه به ۶۰- ۷۰ سانتی متر می رسد.این گیاه گل هایی بدون گلبرگ با گل آذین کپه ای یا سنبله ای کوتاه به رنگ سبز، صورتی یا قرمز و ساقه‌هایی ضخیم، کرکدار و سبز مایل به قرمز دارد.
این گیاه در دامنه حرارتی ۱۸- تا ۳۹+ سانتیگراد و بارندگی ۶۰۰-۴۰۰ میلی متر گسترش دارد به طور متوسط قوه نامیه توت روباه ۶۳ درصد، وزن هزار دانه ۵/۱ گرم، فصل کاشت مناسب پاییز ، عمق کاشت ۱/۵ سانتی متر و میزان بذر مورد نیاز ۱۲ کیلوگرم در هکتار می باشد.
ترکیبات شیمیایی:
آهن، روی و منگنز، آنتی اکسیدان هایی مانند لوتئین، زاکسنتین و تیمونین، ویتامین A
خواص دارویی و درمانی:
- قابض
- قابض خونریزی
- محرک تعریق
- درمان سوختگی‌ها و گرفتگی‌های عضلانی
- حاوی خواص آنتی اکسیدانی، ضد عفونی کننده و آنتی باکتریال می باشد.
- آنتی اکسیدان‌های فنولیک موجود در توت روباهی باعث نابودی و حذف رادیکال‌های آزاد در سراسر بدن می‌شوند.این آنتی اکسیدان‌ها باعث جلوگیری از استرس اکسیداتیو در اندام های شما، و همچنین مسیرهای عصبی، قلب، چشم و پوست می شوند.
- بهبود گردش خون
- مصرف میوه‌های این گیاه باعث افزایش قدرت بینایی می‌شود. بیشتر دانشمندان هم عقیده هستند که کاروتنوئید‌ها، اصلی‌ترین عامل در سلامتی چشم می‌باشند و می‌توانند خطر ابتلا به مشکلاتی نظیر دژنراسیون ماکولا و آب مروارید را کاهش بدهند.
- ترکیبی غنی از آنتی اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند پتاسیم و منگنز باعث شده تا توت روباهی یکی از مواد غذایی درجه یک برای سلامت قلب محسوب شود.
مناطق رشد و پراکنش:
از مهم‌ترین استان‌هایی که در ایران می‌توانید در آن توت روباهی را مشاهده کنید، فارس و اردبیل می‌باشد.
همچنین توت روباه در تمامی رویشگاه های سطح استان لرستان از ارتفاع ۱۰۴۰ تا ۲۳۰۰ متر بیشتر در شیب های شمالی و مسیر آبراهه ها یافت می شود .البته در تمام شیب ها و جهات جغرافیایی پراکنش دارد.
منابع:
سایت سیویلیکا (https://civilica.com/doc/۳۴۲۵۶۳/)
سایت http://iransrm.ir
سایت آف ترای (https://offtry.com/)
سایت آسان طب (https://mag.asanteb.com/)
توت فرنگی گیاهی از خانواده گل سرخ است که با ظاهری خوشرنگ و کیفیتی خوش عطر از لذیذترین انواع توت ها محسوب می شود.
گل های توت فرنگی سفید رنگ و قسمت خوراکی ان در واقع نهج گل ان است که به تدریج بزرگ و به عنوان میوه مصرف می شود.
توت فرنگی به صورت خودرو در مراتع و جنگل ها وجود دارد و در کشور به وفور در نواحی شمال می روید که آن را توت فرنگی وحشی یا توت فرنگی جنگلی نیز می نامند. در هر یک از ساقه های سبز ۵ تا ۱۱ گل سفید تشکیل می‌شود که این گل ها به میوه تبدیل می‌گردد. برگ های گیاه سبز روشن هستند و حاشیه آن ها دندانه دار می‌باشد. میوه ها عطر و طعم بسیار خوبی دارند و گیاه در تمام تابستان به طور مداوم گل و میوه تولید می‌کند. میوه های این گونه توت فرنگی از توت فرنگی معمولی بزرگ تر است و دانه های آن نیز بزرگ تر می‌باشد.
اما کاشت توت فرنگی بسیار به صرفه تر و اقتصادی تر است.
در قسمت اطلاعات فنی- دانش و فناوری با کشت این گیاه بیشتر آشنا شوید.
جاشير (جوشیر) گياهي است علفي، چند ساله، ايستاده، بلند و به ارتفاع محدود۲۰۰-۸۰ سانتيمتر، پایا و از خانواده چتریان. این گیاه بطور خودرو در نقاط کوهستاني در ارتفاعات برف گير ميرويد. اين گياه در اوائل بهار بعد از ذوب شدن برف ارتفاعات از زمين بيرون ميايد و تا اواخر ارديبهشت و اوائل خرداد ماه به رشد خود ادامه ميدهد. رويشگاه اصلي جاشيردرايران در منطقه زاگرس مي باشد. اين گياه در استانهاي مرکزي، فارس، کهکیلویه و بوير احمد، چهارمحال و بختياري، اصفهان، کرمانشاه، لرستان، همدان، کرمان و در قسمتهايي از سلسله جبال البرز ديده شده است.
جوشیر صمغی است که از گیاهی به همین نام گرفته می شود. این گیاه یکی از داروهایی است که برای بیماریهای کلیوی استفاده می شود. ادرار آور است و حتی در مواردی بند آمده ها را باز می کند و قطره قطره ادرار کردن که از مشکلات مجاری ادراری است توسط این گیاه قابل درمان است و بطور کلی باز کننده ی مجاری ادرار می باشد.مقوی سیستم دستگاه عصبی است. برای سرد مجازها، داروی خوبی است که در رابطه با لقوه و رعشه استفاده می شود.
منابع:
سایت پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی- مقاله "مطالعه و بررسي پراکنش گونه هاي مختلف گياه جاشير در ايران "
سایت دکتر ساینا (drsaina)
خصوصیات گیاهشناسی:
چاودار يا گندم سياه (Secale) گياهی از خانواده گندميان (Poaceae) است. مهمترين غله نسبت به سرما است. خوشه های دراز و برگ های پهن دارد. بيشتر در زمين های خشك و آهكی می رويد.چاودار را می توان یک گیاه علوفه ای با ارزش معرفی کرد. ارتفاع ساقه جاودار تا ۱۹۰-۱۴۰ سانتیمتر متغیر می باشد. برگ های جاودار مثل گندم دراز و نوک تیز می باشند. لیگول آن کوتاهتر از گندم و گوشوارک آن بدون پرز می باشد.
مدت استراحت بذر بعد از برداشت برای جوانه زدن ۳۵-۳۰ روز می باشد. دانه های چاودار از نقطه نظر مورفولوژیکی مثل دانه های گندم جوانه می زنند و تولید چهار عدد ریشه جنینی می کنند. سیستم ریشه ای چاودار مشابه گندم افشان است. ریشه های جاودار توسعه بسیار زیاد در خاک می کند و قدرت بالایی در جذب عناصر از خاک های فقیر دارند. ریشه های چاودار عمیق تر از گندم هستند، تا عمق ۲۰۰ سانتیمتری خاک نفوذ می کنند و انشعابات بیشتری دارند. بیشترین مقدار ریشه ها (۶۰%-۵۰%) در لایه های سطحی خاک دیده می شود (۳۰-۰ سانتیمتری). سیستم ریشه ای چاودار قوی تر از گندم و گستردگی و توسعه بسیار بیشتری دارد که مقدار آنها بیش از گندم و طویل تر از آن می باشد.
گره انشعاب در چاودار در مقایسه با گندم با فاصله نزدیکتری نسبت به سطح خاک تشکیل می گردد. پنجه زنی با توجه به تاریخ کاشت در پائیز صورت می گیرد. به طور معمول هر گیاه جاودار تولید ۵-۳ پنجه می نماید. طویل شدن ساقه در بهار بسیار زود و با سرعت خیلی شدیدی صورت می گیرد. و از این نقطه نظر، نسبت به گندم و جو پائیزه برتری دارد. این خصوصیات باعث می گردد که گیاه به خوبی از ذخیره رطوبت خاک استفاده نموده و با علف های هرز رقابت نماید. چاودار به مدت ۱۵-۱۰ روز قبل از گندم به سنبله می رود گل دادن آن ۱۵-۱۰ روز بعد از سنبله رفتن صورت می گیرد (در گندم بعد از ۷-۶ روز می باشد). باروری یک سنبه ۴-۳ روز و باروری یک گیاه کامل ۱۴-۸ روز طول می کشد. چاودار معمولاً ۱۰-۵ روز قبل از گندم پائیزه می رسد. تلقیح در چاودار غیر مستقیم و از نوع گیاهان دگرگشن می باشد. وزن هزار دانه چاودار در ارقام مختلف بین ۲۰ تا ۵۵ گرم متغیر است.
تکثیر:
بذور چاودار باید دارای درجه خلوصی حداقل ۹۸% و قوه نامیه حد اقل ۸۵% می باشند. برای جلوگیری از هجوم بیماری های قارچی، بذور جاودار را باید قبل از کاشت همانند گندم ضد عفونی کرد. تاریخ کاشت بستگی بسیار زیادی به شرایط محیطی دارد. چاودار حدود دو هفته قبل از گندم پائیزه کشت می گردد، زیرا قبل از ورود به مرحله زمستانه باید زمان کافی برای پنجه زنی در اختیار داشته باشد. چاودار باید طوری کشت گردد که بتواند سرمای زمستان را به خوبی تحمل کند. چنانچه تاریخ کاشت به تأخیر بیفتد، سیستم ریشه ای در گیاه در ابتدای ورود به فصل سرما توسعه ضعیفی می یابد، پنجه زنی بسیار ضعیف می شود و شرایط نامناسب مانع حصول به تولید بالایی خواهد گردید و در نتیجه تولید کاهش خواهد یافت؛ در صورتی که کشت بسیار زود صورت گیرد گیاهان در پائیز توسعه بسیار زیادی می یابند و شرایط برای گذراندن دوره زمستان نامطلوب می گردد. تراکم مناسب در نواحی مرطوب و سرد ۵۵۰-۴۰۰ دانه سبز کرده در یک متر مربع و در اراضی شنی ۵۰۰- ۴۰۰ دانه سبز کرده در یک متر مربع خواهد بود. میزان بذر مورد نیاز برای به دست آمدن تراکم فوق ۱۸۰-۱۴۰ کیلوگرم در هکتار می باشد. فواصل میان ردیف ها در زراعت های مکانیزه ۱۵-۱۰ سانتیمتر می باشد. عمق کاشت در اراضی سنگین و مرطوب ۵-۳ سانتیمتر و در اراضی سبک و خشکتر ۶-۵ سانتیمتر است. عملیات داشت در چاودار کمتر از گندم پائیزه است. در مناطقی که دارای زمستان های بسیار سرد و یخبندان هستند، ریشه های جاودار از خاک بیرون می آید. در این نواحی در ابتدای بهار برای کاهش میزان صدمه، مزرعه را غلطک می زنند تا ریشه ها مجدداً با خاک تماس بیشتری برقرار نمایند. مصرف کودهای ازته به میزان ۴۰-۳۰ کیلوگرم در هکتار تا آنجا که ممکن است باید در ابتدای بهار صورت گیرد. دفع علف های هرز در زراعت جاودار به وسیله علف کش های مزارع گندم صورت می گیرد.
ترکیبات شیمیایی:
چاودار منبع خوب فيبر رژيمی، فسفر، منيزيم و ويتامين ب۱ است.چاودار به طور متوسط دارای ۶۰ درصد آمیدون است ولی اگر محل رویش آن، هوای گرم و مرطوب در فصل بهار داشته باشد، مقدار آمیدون آن بیشتر می شود. چاودار دارای نوعی لوولوزان (Levulosan) به نام سه کالوز Sécalose (مخصوصا قبل از رسیدن)، کمی ساکاروز و ۱.۶ درصد از نوعی ماده چرب مرکب از پالميتين (Ritthausan) است که به سهولت تند می شود به علاوه مواد ازته مختلف نظیر گلیادین، گلوته نین، ادستین (Edestine) و هم چنین کلسترول، لسیتین، ۱.۹ تا ۲.۳ درصد از املاح دارای P۲O۵ و پتاسیم، به مقدار جزئی سیلیس، آهن، مس و غیره دارد.
خواص درمانی و دارویی:
- دانه اين گياه انرژی زا، رونده، مسكن و آرام بخش است.
- مصرف اين گياه برای برطرف كردن گُر گرفتگی بكار برده می شود.
- چاودار التهاب كولون را تسكين می دهد.
- برای رفع كرم های روده ای، چاودار را بجوشانيد و مانند چای مصرف كنيد.
- برای درمان يبوست، ناراحتی قلبی و بيماری های داخلی ديگر از جوانه اين گياه استفاده می شود.
- چاودار برای بيماران قلبی مفيد است.
- برای زنان يائسه كه ميزان بالای كلسترول، فشار خون و علائم ديگر بيماری قلبی دارند مفيد است.
- چاودار در كندكردن روند آترواسكروزيس نقش مهمی دارد.
- تحقيقات نشان می دهد، مصرف غلات سبوس دار و ماهی از برونشيت و آسم در كــودكی جلوگيری می كند.
- غلات سبوس دار و سرشار از فيبر مانند چاودار در مقابله با سرطان سينه پس از يائسگی بسيار مؤثر است.
- فيبر غذایی موجود در آن با چسبيدن به سموم به دفع آنها كمك می كند و در نتيجه از سرطان روده جلوگيری می كند.
- ميزان بالای فيبر موجود در اين گياه از افزايش ميزان قند خون در بيماران مبتلا به ديابت جلوگيری و در نتيجه در كنترل ميزان خون كمك می كند.
- مصرف چاودار مانع ايجاد سنگ صفرا است.
- اين غلات در كاهش وزن مؤثر و بهترين درمان چاقی مفرط است.
ماسك چاودار آسياب شده برای پاكسازی عميق پوست و زدودن لكه های سياه از آن، ماسكی ايده آل است. اين ماسك همچنين می تواند جريان خون و لنف داخل پوست را سرعت بخشيده و از چرب شدن بيش از حد پوست جلوگيری كند. لذا كسانی كه پوست نسبتاً خشكی دارند نبايد از اين ماسك استفاده كنند.
فرآورده های چاودار:
دانه هايش برای تهيه آرد و نان به كار می رود.
محل رشد و پراکنش:
چاودار در بعضی نواحی ایران مانند مازندران: پل زنگوله، دره هراز در ارتفاعات ۲۲۰۰ – ۲۶۰۰ متری. آذربایجان: تبریز و اردبیل در ۱۶۵۰ متری می روید و پرورش می یابد.
منابع:
سایت نارگیل (https://nargil.ir/)
سایت آیدانا (https://aydana.com/)