سامانه اطلاعات جامع فعالیت‌های
اقتصادی
مشخصات گیاهشناسی :
نعناع زیبا گیاهیست علفی و چندساله دارای ریشه پر انشعاب و ضخیم شده.
ساقه به ارتفاع ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر ، بالا رونده ، اغلب منشعب ، پوشیده از کرک های مویی نرم گسترده انبوه یا تنک.
دم برگ به طول ۵ تا ۱۰ میلی متر؛ پهنک برگ ها به طول ۱۵ تا ۳۰ الی ۴۵ میل متر ، به عرض ۱۰ تا ۲۰ الی ۳۰ میلی متر ، با قاعده گرد یا سر بریده پهن ، با لبه کمی کنگره ای ، با راس نسبتا نوک کند به ندرت نسبتا نوک تیز ، با بافت نازک ، با هردو سطح سبز ، در سطح تحتانی کم رنگتر ، با کرک های تنک ، کم و بیش با کرک غده دار – منقوط؛برگ های کنار گل ها به نبت پهن تر ، کوتاه تر ، گرد ، با دمبرگ بلند.
چرخه های گل ۳ تا ۷ گلی ، روی دمگل آذین منشعب دو شاخه ای محوری ، تنک ، کم و بیش با فاصله از یکدیگر . برگه ها سر نیزه ای. کاسه گل به طول ۶ تا میلی متر ، با دهانه کرکی تنک ، در سطح خارجی در امتداد رگه ها کرک مویی کوتاهدار ، دو لبه ؛ دندانه ها مژه دار؛ دندانه های فوقانی بسیار کوتاه ، پهن ، پایینی ها خیلی بلند تر ، درفشی ، کمی به داخل خمیده.
جام گل اغلب از کاسه ۲ بار بلند تر ، قرمز ، کرک دار ، کرک غده ای دار-منقوط؛ لب فوقانی نو چالدار ؛ لب پایینی ریش دار ، منقوط – لکه دار ، ۳ لوبه ، با لوب میانی نوک چالدار.
دو تا از پرچمها یرون زده از جام ، ۲ تا درون جام قرار گرفته. فندقه تخم مرغی ، نوک کند.
اندامهای مورد استفاده:
گل و برگ
خواص دارویی و درمانی:
گیاه به طور کامل مورد استفاده می باشد و خواص درما نی محرک ، ضد اسپاسم ، بهبود دهنده و بادشکن دارد و در موارد ضعف هضم و اسپاسم های روده ای ، سکسکه ، صدای وزوز گوش و دردهای معدی مصرف می شود.
- اندام های هوایی آن مصرف می شود. گیاه معرق است و به پایین آوردن تب کمک می کند.
- باد را فرو می نشاند و سوء هاضمه را برطرف می کند.
- خلط آور است و برای درمان سرفه و سرماخوردگی مفید است.
- این سلسله کاربرد ها آن را دارویی مفید برای رفع عفونت های ملایم دستگاه تنفسی می نماید.
- آن را ترجیحا باید با دیگر گیاهان از جمله بومادران و آویشن مخلوط کرد.
- احتیاط لازم آن است که آن را در دوران بارداری استفاده نکنند.
- گیاه کامل معطر ، معرق و خلط آور است. برگ های آن است که آن در زمان گلدهی چیده و پس از خشک کردن نگه داری می شود.
- دم کرده آن مفید برای درمان تب ها ، نفخ روده ای و ضعف دستگاه گوارش است و همچنین برای رفع و درمان افسردگی ، بی خوابی و قاعدگی دردناک به کار می رود.
- قابلیت خلط آوری آن سبب می شود تا به عنوان داروی درمان کننده سرفه و سرماخوردگی و عفونت های خفیف ریوی مورد استفاده قرار گیرد.
نکته:
* این گونه را بهتر است با گیاهان دیگری مانند بومادران و آویشن استفاده نماییم.
* آن را نباید برای زنان حامله تجویز کرد زیرا سبب سقط جنین می شود.
نقاط رشد و پراکنش:
در جهان: جنوب و غرب اروپا ، ترکیه ، تالش ، شمال ایرن و قفقاز.
در ایران: استان گلستان:گرگان، بندر گز، علی آباد، پارک ملی گلستان. مازندران ، گیلان و ارسباران آذربایجان.
این جنس در ایران سه گونه دارد در ارتباط با خواص دارویی دو گونه آن شرح و اطلاعات کافی آورده شد ، اما گونه سوم با نام نعناع زیبای کوچک از نظر دارویی ناشناخته است و در ارتباط با این گونه گیاه معطر نیز می توان تحقیقات جامعی انجام داد.
منابع:
سایت زنجیره تأمین بهشت (https://qzparadise.ir)
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org)
فصلنامه علمي-پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران- استان گلستان
خصوصیات گیاهشناسی:
ساقه های زیر زمینی نازک ، منشعب ، رونده. ساقه به ارتفاع ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر، نازک ، بالا رونده یا تقریبا ایستاده ؛ زیکزاکی ، ساده یا با شاخه های تنک ، کم و بیش کرکی تنک.
دمبرگ کم و بیش مساوی نصف اندازه پهنک؛ پهنک برگ ها به طول ۳۰ تا ۸۰ به عرض ۲۰ تا ۵۰ میلی متر ، با قاعده گرد یا سینوسی-سر بریده یا گوه ای پهن ، با لبه دندانه اره ای درشت. با راس نوک تیز ، با بافت به نازکی علفی-غشایی ، در سطح فوقانی سبز تیره با کرک های بسیار تنک ، بی کرک شونده ، در سطح حتانی سبز کم رنگ ، اصولا در امتداد رگبرگ ها کرکی تنک ؛ برگ های پایینی تقریبا دایره ای ، میانی بزرگ ، تخم مرغی یا به کوتاهی بیضوی، بالایی ها از گلهای حائل کوچک تر و باریکتر ، دندانه اره ای تیز.
چرخه های گل ۳ تا ۵ گلی ، تنک ، محوری ، دمگل آذین دار. دمگل ها اغلب کوتاه،کرک مویی دار.
برگه ها کوچک ، خطی-یا سر نیزه ای،مژه دار.
کاسه گل به طول ۱۰ تا ۱۴ میلی متر ، تقریبا بی کرک یا کرک مویی ، با دهانه تقریبا عریان ؛
دندانه های فوقانی به طول ۲ تا ۳ میلی متر، پایینی ها به طول ۳.۵ تا ۵ میلی متر ، مژه دار بلند. جام گل به طول ۲۵ تا ۴۰ میلی متر ، قرمز یا آبی آسمانی-بنفش.
خواص دارویی و درمانی:
- چای آن برای برطرف کردن نفخ قولنج (قولنج های نفاخ) مصرف می شود و به عنوان مقوی نیرو بخش نیز توسط عطران انگلیسی توصیه می شده است.
- برگ های گیاه معطر ، معرق و خلط آور هستند،
- دم کرده آن برای درمان یرقان (زردی)،درد های عصبی،تشنج و گرفتگی عضلانی به کار می رود.
- ضماد گرم برگ های آن به تسکین سوختگی و درد های رماتیسمی کمک می کند.
- دم کرده برگ آن عطری شبیه به نعناع فلفلی دارد و برای تهیه شربت های تسکین دهنده سرفه مورد استفاده قرار می گیرد.
- از برگ های تازه آن ضمادی برای درمان کوفتگی تهیه می شود.
مصارف و کاربردها :
نعناع زیبای گل درشت دارای روغن فراری شبیه به کافور است.
نقاط رشد و پراکنش:
در جهان: جنوب اروپا ، ترکیه ، تالش و شمال ایران.
در ایران: بخش های جنگلی و جلگه ای استان های گرگان ، مازندران و گیلان و بخش های حدواسط نواحی بیابانی و جنگلی استان سمنان.
منابع:
سایت زنجیره تأمین بهشت (https://qzparadise.ir)
خصوصیات گیاهشناسی:
نعناع وحشی، گیاهی است با ساقه های یکساله، ولی در مناطق نیمه گرمسیری ریزم های آن چند ساله و پایا می باشد. جزو گیاهان عالی گلدار و جزو رده دو لپه ای هاست .
ریشه آن، نسبتاً سطحی،کوتاه ولی انبوه و فراوان، ریشه های نابجای زیادی تولید می کند که از ریزوم ها و از بذر ساقه های هوایی آن که به زمین و خاک می چسبد به زودی بیرون می آید .
ساقه آن علفی است که به ارتفاع ۵۰ -۷۰ سانتیمتر می رسد. دارای مقطع چهار گوش، سبز و با عطر و مزه تند و دارای بافت های تراونده اسانس است که موقع جویدن مخاط دهان را خنک می کند. از گره های ساقه، شاخه های متقابل (دو عدد در طرفین ساقه) از بیخ برگ ها ظاهر می شود. در هر گره ی ساقه دو برگ دیده می شود که بطور متقابل قرار گرفته اند.
برگ های پای ساقه بسیار درشت هستند.برگ های آن با پهنک نسبتاً پهن، تخم مرغی، نوک تیز، با حاشیه ی دندانه دار مشخص، دارای دمبرگ کوتاه، دارای رگبرگ های مشخص است. سطح برگ ها پوشیده از کرک های مخملی نقره ای است. رگبرگ ها و پهنک برگ ها گاهی به رنگ بنفش یا ارغوانی دیده می شوند. گلها در امتداد ساقه و شاخه ها، بصورت گروهی در مرداد و شهریور باز می شوند، به رنگ کم و بیش ارغوانی مایل به بنفش دیده می شوند. این گل ها در کنار هم طوری قرار می گیرند که مجموعاً در قسمت انتهائی ساقه ها بصورت سنبله های با شکل بیضوی نوک تیز دیده می شود. برخی از شاخه ها نیز عاری از گل و عقیم باقی می ماند. گل ها دارای ۵ کاسبرگ و ۵ گلبرگ که در قسمت پایین به هم پیوسته بوده و لوله ای را تشکیل می دهد، هستند. دندانه های کاسه ی گل دراز، پرچم ها ۴ عدد، دو عدد بلند و دو عدد کوتاه هستند. تخمدان دارای دو برچه و بعداً هر برچه به وسیله ی جداری به دو قسمت تقسیم می شود .
میوه ی این گیاه به صورت فندقه چهارتائی و یک نوع میوه خشک است.
دانه ها کوچک بوده که توسط کاسه احاطه شده و فاقد آلبومن می باشند.
ترکیبات شیمیایی:
برگ ها دارای اسانس فراوان بوده که ماده ی اصلی آن الکلی بنام MENTHOL می باشد. همچنین دارای مقداری اترهای مانتول (استات، بوتیرات و ایزو والرینات مانتول)، مانتون ترپن های مختلف مانند (مانتن، پینن، فلاندرن، لیمونن)، اسیدهای آزاد مانند والرینیک، اسید استیک و غیره می باشد.
خواص درمانی و دارویی:
- برگ نعناع، درمان مناسبی برای رفع سردرد، تب، حالت تهوع، اختلالات گوارشی و ... محسوب می شود.
- سیستم گوارشی را تسکین می دهد و در رفع گاز معده کمک می کند.
- برگ این گیاه، خاصیت ادرارآور، نشاط آور و ضد انقباض عضلانی و ضدتهوع دارد.
- روغن طبیعی نعناع نیز خاصیت ضدعفونت، ضدالتهابی و ضدویروسی دارد.
- ساقه و روغن طبیعی به دست آمده از درخت نعناع، درمان مؤثری برای سرطان های پوست، کبد، ریه و لوزالمعده است.
- برگ نعناع با افزایش سوخت و ساز بدن، چربی اضافه بدن را می سوزاند.
- روغن طبیعی نعناع، علایم معده درد، گرفتگی عضلانی و سندروم روده تحریک پذیر را تسکین می دهد و در نتیجه عضلات نرم و شل می شوند.
- اسید رزمارینیک (Rosmarinic acid) موجود در این گیاه علایم گرفتگی بینی را تسکین می دهد و باعث باز شدن مجاری تنفسی می شود. برگ درخت نعناع عارضه های آسم و آلرژی را برطرف می کند.
- این گیاه که منبع عالی بتاکاروتین است، قدرت دید را بهبود می دهد، با آکنه مقابله می کند و به پوست نرمی و طراوت می بخشد.
- برای رفع بوی نامطبوع دهان و پیش گیری از بروز بیماری لثه ای به کار برده می شود.
- چای نعناع از تهوع صبحگاهی در دوران بارداری پیش گیری می کند.
- برگ این گیاه به میزان چشمگیری پرمویی در بعضی از قسمت های بدن را که در زنان به علت نبود توازن هورمونی شایع است، درمان می کند.
- ویتامین C و بتاکاروتین موجود در آن، مانند آنتی اکسیدان عمل کرده و رادیکال های آزاد را از بین می برد، استحکام غشایی سلولی را حفظ می کند و در نتیجه خطر بیماری های قلبی و سرطان و ... را کاهش می دهد.
- کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم، فسفر، منگنز و روی موجود در نعناع نقش مهمی در حفظ فعالیت های سوخت و ساز بدن دارد.
- فیبر غذایی موجود در آن، احساس سیری و سلامتی روده ای ایجاد می کند و یبوست و بواسیر را تسکین می دهد.
- چای نعناع علاوه بر انرژی زا بودن، حرارت اضافه بدن را خارج کرده و سرماخوردگی و سرفه فصلی را نیز درمان می کند.
- سکسکه و گوش درد را برطرف می کند.
- خمیر نعناع تهیه شده با آب و برگ نعناع، برای درمان مسمومیت غذایی کاربرد دارد.
- برگ های له شده آن برای سفید کردن دندان موثر است.
- بخور روغن نعناع آرامش بخش است.
نقاط رشد و پراکنش:
این گیاه بومی مناطق معتدل می باشد.
شرایط محیط رشد:
نعناع وحشی گیاهی است مقاوم و سازگار که می تواند در آب و هوای معتدله مرطوب و حتی در نقاط مرطوب با آب و هوای استپی به راحتی رشد کند و خود را با آب و هوا و تغییرات آن به خوبی سازگار کند.
از نظر شرایط خاک، ریشه های نابجای نعناع در خاک های مرطوب و حاصلخیز هوموسی بهتر تشکیل می شود و گیاه در چنین شرایط بهتر می روید و برگ های آن نیز لطیف تر می گردد. در نقاطی با خاک های خشک تر، نعناع دارای عطر و طعمی تندتر می شود .
منابع:
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/)
سایت نارگیل (https://nargil.ir/)
گياهى يک‌ساله يا دوساله، ايستا و يا خوابيده، به ارتفاع ۵/۷ تا ۶۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مى‌يابد. ساقه‌ها منشعب، کوتاه و پوشيده از کرک‌هاى ساده، متراکم و لطيف هستند. برگ‌هاى اين گياه ظريف، نازک، تقريباً متمايل به قرمز، ساده تا دو شانه‌اى و به طول ۳ تا ۲۰ سانتى‌متر و عرض ۵/۰ تا ۵ سانتى‌متر و شامل برگچه‌هاى تخم‌مرغى تا خطى متمايل به سرنيزه‌اى با دندانه‌اى ملايم يا تند هستند. برگ‌هائى که در قاعدهٔ گياه وجود دارند به حالت روزت، بدون دمبرگ، کرک‌دار، به طول ۵/۲ تا ۱۲ سانتى‌متر و شامل ۳ تا ۹ برگچه است. اين برگچه‌ها داراى لوب‌هاى عميق هستند و به قطعات نازک تقسيم شده‌اند. در محل اتصال دمبرگ‌ها به ساقه معمولاً گوشواره‌هاى کوچک و نوک‌دار مشاهده مى‌شود. در مواردى ديگر ممکن است برگها در محل بندهاى ساقه نيز ديده شوند.
ميوهٔ اين گياه کپسول، طويل، باريک، کرک‌دار و شبيه سوزن و يا نوک لک‌لک است پس از رسيدن با ۵ شکاف باز مى‌شود و هر قسمت از آن محتوى يک بذر است. بذرها به رنگ قهوه‌اى روشن، صاف، دوکى‌شکل و به طول ۴ تا ۶ ميلى‌متر هستند. هر گياه قادر است حدود ۲۰۰ تا ۶۰۰ بذر توليد کند.
موسم گلدهى اين گياه خرداد تا اوايل مردادماه است.
خواص درمانی :
- بهترین مسهل برای اطفال بوده و خاصیت راشتیسم نیز دارد.
- درمان خونریزی ادارای و سایر خونریزی ها
- ریشه جهت افزایش شیر مادر
- جوشانده آن جهت عفونت های پوستی انسان و حیوان
- ریشه له شده جهت موضعی جهت زخم
- دم کرده برگ آن باعث افزایش ادرار و عرق میشود
- ریختن دم کرده آن در وان حمام جهت درمان روماتیسم
استفاده صنعتی : از کل گیاه رنگ سبز تهیه میشود ؛ پودر گیاه خشک شده را به تخم خربزه اضافه میکنند تا در هنگام ذخیره و انبار داری دچار عفونت نشود.
این موارد استفادهای محلی و سنتی بود که در کشورهای مختلف از آن میشود و تا توسط مطالعات بالینی ثابت نشود نمیتوان با اطمینان آنها را بکار بست.
محل رشد و پراکنش:
اين گياه خاک‌هاى سبک و حاصلخيز را ترجيح داده و مى‌تواند به‌عنوان علف هرزى يک‌ساله يا دوساله محصولات زراعى مختلف، سبزيجات، صيفى‌جات و مزارع يونجه را آلوده سازد. نوک لک‌لکى در مراتع جزو گياهان خوش خوراک محسوب مى‌شود.
پراکندگی جهانی: اروپا، شمال افریقا، جنوب غرب اسیا، قفقاز، غرب سیبری و اسیای مرکزی.
پراکندگی جغرافیای درایران: این گونه به صورت علف هرز در اغلب نقاط استانهای گرگان، مازندران، گیلان، اذربایجان شرق و غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان، اراک، اصفهان، یزد، لرستان، چهارمحال بختیاری، فارس، کرمان، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، خراسان، سمنان و تهران می روید.
منابع:
سایت صدا و سیمای مرکز قم (http://qom.irib.ir/article/۴۲۵۵۵۲۰۰)
سایت ویستا (vista.ir)
سایت نگاه (http://www.negahmedia.ir)
https://www.instagram.com/p/ufOOQNMsuB/?utm_source=ig_web_copy_link
سایت زنجیره تأمین بهشت (qzparadise.ir)
خصوصیات گیاهشناسی:
یک گیاه علفی بلند، ریزوم‌دار و پایا (perennial) است که ۵/۱ تا سه متر رشد می‌کند. دارای برگهای غلاف‌شکل و پهن است که ابتدا فقط ۴ سانتیمتر پهنا دارد. نی در فصل بهار، شاخ و برگی به رنگ سبزخاکستری دارد. ساقه‌های جدید و ریزوم‌های ابتدا به‌طور افقی و در بهار رشد می‌کند و در تیرماه گل می‌دهد.
ترکیبات شیمیایی:
ترکیبات این گیاه شامل فلاونوئیدهایی مانند تریسین، لوته اولین، کریسواریول، روتین و ایزوکوئرسیترین ویتامین A، آسکوربیک اسید (ویتامین C )
ویتامین های B قند که به ویژه شامل ساکاروز و قند باژگونه (با مقدار نسبتاً زیاد در ساقه های زیر زمینی ) می باشد. تری ترپن هایی مانند بتا-آمیرین، تاراکسرول و تاراکسرون است.
خواص دارویی و درمانی:
این گیاه در طب سنتی به نام «قصب» خوانده شده، طبع آن سرد و خشک می باشد. لیکن خاکستر آن گرم و خشک است.
- از این گیاه به عنوان مدر و معرق و همچنین برای درمان بیماری های گوارشی استفاده می گردد.
- شیره آن نیز جهت تسکین درد ناشی از گزش حشرات به کار برده می شود.
- در طب چینی از گیاه مزبور برای درمان دیابت، سرطان خون و سرطان سینه استفاده می گردد.
- این گیاه قاعده آور است.
- پوست و ریشه آن در درمان طاسی مفید می باشد.
- برگ های تازه این گیاه در درمان حمره (بادسرخ) و ورم های گرم و نیز ضرب دیدگی ها نافع هستند.
- گیاه مزبور در درمان بیماری های مفصلی مؤثر می باشد.
- در درمان عقرب گزیدگی سودمند می باشد.
مناطق رشد و پراکنش:
نی‌ها در حاشیه تالاب‌ها گروه‌های متراکمی تشکیل می‌دهند و دانه‌های آنها به کمک باد و آب در مسیر رودخانه پراکنده میشود.
در ایران:دراستان های گلستان، آذربایجان، لرستان، خوزستان، کرمان، سیستان و بلوچستان، تهران، قزوین و سمنان نیز رویش دارد.
در جهان: نی، بومی اوراسیاست ولی به مناطق معتدل ایالات متحده نیز راه یافته است. در آمریکا زیرگونه بومی و غیربومی نی یافت میشود. نی در ۴۸ ایالت آمریکا و جنوب کانادا، اروپا و آسیا یافت میشود، گیاهی جهان وطن (cosmopolitan) است به این معنا که در بیشتر قاره‌های جهان یافت میشود.
نی در آمریکای شمالی بیشتر در نواحی رودخانه‌ای، مردابی، سواحل دریاچه‌ها، برکه‌ها و حاشیه رودخانه‌های آب شیرین و لب‌شور و تالاب‌های ساحلی با آب لب‌شور پراکنده است. گیاهی شورپسند است و بیشتر در تالاب‌های قلیایی یافت میشود. بقایای حفظ شده نی‌ها در جنوب غربی آمریکا که مربوط به ۴۰ هزار سال قبل است نشان می‌دهد آنها بخشی از فلور بومی آمریکا در آن منطقه هستند. در مناطق ساحلی، بقایای حفظ شده ریزوم‌ها که در تالاب‌های شور یافته شده، قدمت ۳ تا ۴ هزار ساله دارد. این مساله نشان می‌دهد که نی‌ها در این مناطق نیز بومی است.
منابع:
سایت آفتاب آنلاین (https://www.aftabir.com/)
سایت سفیر سلامت (https://www.safiresalamat.com/)
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/)
نامهای دیگر: به فارسی و در کتب مختلف با نام های نی بوریا، بوریا، نی حصیر، سمار و سازوی افشان نام برده می شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی است چند ساله دارای برگ های صاف و بدون کرک، پوشش گل به رنگ خرمایی، ساقه آن برهنه بدون کرک صاف و خیلی لیز که مغز آن یک سره پر است و به اتفاع ۵۰_۱۵۰ سانتیمتر رشد می کند. میوه آن به شکل کپسول است که دارای سه خانه بوده و حاوی تعداد زیادی دانه های ریز می باشد. مصرف آن به عنوان علوفه برای حیوانات است.
کاربردها:
در حصیربافی کاربرد دارد.
خواص دارویی و درمانی:
- در چین و هند از جوشانده مغز ساقه آن به عنوان خرد کننده سنگ کلیه، نرم کننده سینه، خنک کننده، مدر، خون ساز، مسکن و آرام بخش استفاده می شود.
- دمکرده این گیاه خواب آور است و برای رفع بی خوابی نیز تجویز می شود.
- در موارد التهاب گلو و حلق و سرفه و کمی ادرار مفید است.
- برای معالجه استسقا و برای ازدیاد ترشح ادرار نیز نافع می باشد.
- در استعمال خارج برای بند آوردن خون مصرف می شود.
- ریشه گیاه نیز مدر است.
- بخش چوب پنبه ای ساقه تصفیه کننده خون، محلل، تب بر، خلط اور است.
- برای درمان یرقان، خیز و آب آوردگی اندامها، عفونت حاد دستگاه ادراری و گریه های ناشی از بیماری کودکان مفید است.
نقاط رشد و پراکنش:
این گیاه معمولاً در نقاط مرطوب و در کنار یا داخل آب می روید.
در جهان: در مناطق مرطوب و باتلاق های مرکزی چین، سایر مناطق خاور دور و هند و قسمت های مختلف اروپا در کنار نهرها و جاهای مرطوب می روید. همچنین در اروپا ، جنوب مرکز و جنوب غرب افریقا ماداگاسکار، جنوب غرب، جنوب و جنوب شرق آسیا ، نیوزلند، شمال و جنوب آمریکا دیده می شود.
در ایران: در لاهیجان ، استانهای مازندران ، گیلان، گلستان و اردبیل دیده می شود.
منابع:
سایت عطارک (https://attarak.com/)
سایت www.faq.irpsc.com
خصوصیات گیاه شناسی:
ورث گیاهی از خانواده اسپرک (Resedaceae) می باشد. این گیاه در فارسی با نام های ورث ، ورس،سپرک، اسفرک، پشترک، پشترغ، پشتراغ، بشترغ، شبرق و اسپرک خشک و به انگلیسی reseda گفته می شود. ورث گیاهى است یک ساله یا چندساله، که ارتفاعی ۳۰ تا ۱۰۰ سانتى‌متری دارد. ساقه ی این گیاه راست، ساده و یا داراى انشعابات پراکنده است، برگ هایش متناوب و به رنگ سبز تیره می باشد. گل های ورث به‌صورت خوشه‌هائى کوتاه و عریض که بعد از مدتى طویل‌تر می شود و به رنگ زرد متمایل به سبز بوده و موسم گلدهى آن فروردین و اردیبهشت ماه است. همچنین میوه ی این گیاه به شکل تخم‌مرغى کشیده و متورم است و بذرها قهوه‌اى بسیار تیره یا زردرنگ که در انتهاء داراى سه دندانه هستند.
موسم گل: اردیبهشت- خرداد
ترکیبات شیمیایی گیاه ورث :
ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه ورث عبارتند از: لوتئولین که ماده رنگی گیاه نیز به شمار می‌آید و اسانس آن زرد مایل به قهوه‌ای است.
خواص درمانی و دارویی:
طبع گیاه ورث گرم و خشک است.
- مسکن و ضد درد : بدین منظور از جوشانده آن استفاده گردد.
- تقویت نیروی جنسی
موارد استفاده صنعتی:
در طب گیاهی ورث معمولاً با کتیرا و مصطکی (شیره گیاهی از خانواده پسته) و عسل مصرف میشود.
در گل و برگ گیاه ورث ماده زرد رنگی وجود دارد که در رنگرزی به کار برند.
در کشورهای اروپایی از گیاه ورث در استخراج رنگ طبیعی استفاده میشود.
پراکنش جغرافیایی:
ورث در مناطق مختلف استان از جمله قائن ، مسیر روم به سرایان ، آیسک ، فردوس ، بشرویه ، درمیان ، سربیشه و بیرجند مشاهده می گردد.
منابع:
سایت رسانه مجازی نگاه (www.negahmedia.ir)
سایت نماگرد (https://namagard.com/)
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهیست دوساله قوی بی کرک سبز ساقه به ارتفاع ۰-۱۲۰ سانتیمتر با شاخه های فراوان، ایستاده، برگدار. برگها به طول ۵-۱۵ به عرض ۰/۵-۱/۵ سانتیمتر روی ساقه ممتد خطی یا سرنیزه ای یا قاشقی – خطی باریک بی کرک با لبه کامل تخت یا کم و بیش مواج برگهای فوقانی کوچک شونده نزدیک قاعده برگها اغلب در دو طرف ۲-۳ غده مخروطی قهوه ای شونده وجود دارد خوشه به طول ۳۰-۶۰ سانتیمتر راست نسبتا انبوه برگه ها دائمی در بالای خوشه پوشیده از برگهای زیاد در حالت گلدار به طول ۳/۵-۴/۵ به عرض ۰/۷۵ میلیمتر در حالت میوه دار تا ۴-۵ میلیمتر افزایش یابنده با لبه های کم رنگ دمگهای گلدار به طول ۱/۵-۳ میلیمتر نسبتا ضخیم در حالت میوه دار به دشواری طویل شونده کاسبرگها ۴تایی دائمی در قاعده پیوسته به طول ۲-۲/۵ به عرض ۱-۱/۵ میلیمتر گلبرگها زرد کم رنگ گاهی سبز شونده از کاسبرگها بلندتر پهنک گلبرگهای فوقانی واژ تخم مرغی بطور نامنظم ۳-۱۰ قسمتی از زایده ۱/۵-۴ بار بلندتر گلبرگهای جانبی کوچکتر با لوبهای به تعداد کمتر با گلبرگ جلویی کامل خطی بندرت با لوبهای جانبی کم و بیش کوچک شده چشمگیر طبق به ارتفاع۰/۷۵ میلیمتر به قطر ۱/۷۵ میلیمتر با لبه برگشته کنگره ای پرچمها ۱۸-۴۰ تایی مکم و بیش به پایین خمیده کپسول به طول ۳/۵-۵ به عرض ۴-۵ میلیمتر ایستاده به کوتاهی پایک دار واژ تخم مرغی یا کم و بیش واژ استکانی بی کرک عمیقا در جهت طولی ۶ شیاری چروکیده با دهانه بزرگ دانه ها به طول ۱ میلیمتر قهوه ای تیره درخشان کروی تخم مرغی.
خواص دارویی و درمانی :
- گیاه ترکیبات و فراورده های معرق مدر و ضدکرم دارد.
- ریشه گیاه اشتها آور است و سرشاخه های گلدار آن برای دفع کرمهای روده ای مصرف می شود.
- دم کرده ریشه آن به عنوان مدر مصرف می شود و در طب عوام از آن به عنوان مقوی معده استفاده می کنند.
دیگر کاربردها:
از ترکیبات رنگی موجود در جنس ورث در گذشته با نام فارسی اسپرک افسانی استفاده می شده است.
گیاه در طب مصرف نمی شود گاهی به عنوان منبع برای تهیه رنگ زرد بمنظور استفاده در پارچه بافی و رنگ کردن پارچه بکار می رود.
نقاط رشد و پراکنش:
در جهان : اروپا شمال افریقا و جنوب غرب اسیا ( عراق ایران افغانستان و پاکستان )
در ایران : این گونه اغلب در اراضی بکر دامنه ای کوهستانی و بندرت در ارتفاعات میان بند در استانهای اذربایجان اصفهان لرستان خراسان و تهران می روید.
منابع:
سایت www.faq.irpsc.com
سایت دپارتمان پژوهشی گلخانه ملک (https://malekgreenhouse.ir/)
نام محلی آن در هر یک از مناطق کشور متفاوت است از جمله در لاهیجان «کُمار»، در رامسر و شهسوار «کِجیل»، در د‌یلمان و رود‌سر «مارِخْ»، در گرگان و بعضی نقاط بختیاری «ولک، بلک و ولیک»، در شهسوار «کُتْ کُتی»، در اطراف تهران و همدان و اصفهان «گوچ»، در خلخال و آذربایجان «گیچ ـ یِمیشان»، در باختران و همدان و پشتکوه «گِویچ»، در سرد‌شت «گیویژ، گوژ و گویشک»، در فارس «کیالک» و در ارسباران «آت‌گُتی» نامید‌ه میشود.
به گونه‌هایی که دارای میوة سیاه هستند، در آستارا و گرگان رود «قره گیله»، در شفارود «سیاه‌لله» در اطراف رشت «سیاه کوتی و سیاه کوتیل»، در طالش «مون‌برو»، در شهسوار «سیاه کوت کوتی»، در د‌ره کتول «سیاه ولیک»، در نواحی ترک زبان منجیل، رامیان، قزوین و خراسان «یمیشان» گفته میشود. به گونه‌هایی که دارای میوة سرخ رنگ هستند، در نور «شال‌ولیک»، در کتول «سرخ ولیک»، در گرگان رود «کمبر»، در شفارود «سرالالا»، در اطراف رشت «سگ‌کامپوره»، در شهسوار «ولیک» و در سرد‌شت «گوژسوره» گفته میشود.
خصوصیات گیاهشناسی:
ولیک درختچه ایست خاردار از تیره گل سرخیان ، از خانواد‌ة Rosaceae و از جنسCrataegus . ولیک یا زالزالک وحشی بومی نیمکره شمالی اروپا است. ولیک بوته یا درختی کوتاه قد است و ارتفاع معمول آن به ۳ تا ۵ متر می رسد. این درخت هم به عنوان درخت باغی، هم تزیینی و در بعضی مواقع به عنوان حصار هم استفاده می شود. در پاییز گلهای سفید رنگ آن می رویند و در پاییز میوه ی آن می رسد. ولیک درختی تیغدار و دارای میوه هایی بسیار ریز و سیاه رنگ، دارای طعمی ترش و شیرین است.معمولاً «ولیک ( زالزالک وحشی )» در مناطق جنگلی ایران به خصوص در شمال به وفور وجود دارد، و بسته به رنگ میوه «سرخ ولیک» و «سیاه ولیک» نامید‌ه میشود. سیاه ولیک به خاطر طعم و مزه اش نزد روستائیان هوادار بیشتری نسبت به سرخ ولیک دارد.میوه ولیک در فصل پاییز رسیده و قابل‌برداشت است. میوه‌های ولیک ابتدا سبز و در ادامه قرمز تیره و سیاه می‌شوند. برداشت ولیک‌ها زمانی است که میوه‌ی آن نرم و به رنگ کاملاً سیاه شده باشد.
این گیاه با کاشت بذر و پیوند زدن تکثیر می یابد. بذرها برای سبز شدن نیاز به سرمادهی دارند. لذا باید به مدت چندین ماه در یخچال قرار گیرند. پیوندهای مرسوم برای آن پیوند لوله ای و شکمی می باشد.
ترکیبات شیمیایی:
این میوه سرشار از ویتامین C و B می باشد. سایر مواد شیمیایی موجود در این میوه عبارتند از فلاوونوئیدها، آنتوسیانیدین‌ها، پروآنتوسیانیدین‌ها، کلسیم، قند گلوکز، روغن چرب و ... که همگی از آنتی‌اکسیدان‌های بسیار موثر و قوی می‌باشند.
خواص دارویی و درمانی:
- در چین، عصاره‌ای از گرد ریشه خشک شده گونه C. monogynus تهیه میکنند که دارای خاصیت مفتح و بازکنند‌ة شریان‌های قلب است. در چین مرد‌م معمولاً ولیک (زالزالک وحشی) را در سطح گسترد‌ه‌ای به عنوان میوه می‌خورند، بنابراین نمی‌تواند اثر فیزیولوژیکی شد‌ید نامناسبی برای سیستم بدن د‌اشته باشد.
- در کره، گونه C.Pinnatifidus میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) برای رفع ناراحتی‌های گوارشی و اسهال به کار می‌رود.
- به طور کلی خواص میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) را ضد کمی ویتامین C، ملین، مقوی معده، مفتح و بازکنند‌ه گرفتگی‌ها و محرک می‌د‌انند. زغال میوه ولیک(میوه را می‌سوزانند که زغال شود) یک زغال گیاهی بسیار مفید است و برای معالجه سوءهاضمه و به خصوص برای بند آوردن اسهال خیلی نافع است.
- در هند‌وستان عصاره آبی میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) را به عنوان مقوی برای تقویت قلب می‌خورند و برای معالجة بیماری‌های ارگانیک و فونکشنال قلب نظیر د‌یس پنوئا (تنگی نفس که ناشی از ضایعات قلبی باشد) و هایپرتروفی (بزرگ شدن قلب) و ضعف قلب تجویز میشود.
- حکمای طب سنتی ایران، ولیک ( زالزالک وحشی ) را از نظر طبیعت سرد و خشک می‌د‌انند و از پوست درخت به عنوان تب‌بر استفاده میکنند.
- به طور کلی، دم کرده گلهای ولیک ( زالزالک وحشی ) و یا گرد گل خشک شده آن به مقدار پنج تا هشت گرم در روز برای ضعف قلب، آنژین، ورم آئورت، اختلالات عصبی از جمله نگرانی، بی‌خوابی، سرگیجه، احساس صدا در گوش و نظایر آن مفید است.
- در فرانسه یک قاشق سوپ‌خوری گل ولیک ( زالزالک وحشی ) را در یک فنجان آب جوش دم میکنند، و تا سه فنجان از آن را در روز به عنوان ضد اسپاسم، رفع‌کنند‌ه بی‌خوابی و ناراحتی‌های دوران یائسگی می‌خورند.
- مصرف ولیک کلسترول بد را در جریان خون کاهش می‌دهد و نیز منجر به کاهش تولید کلسترول در کبد افرادی که رژیم غذایی سرشار از کلسترول دارند، میشود. سرکه ولیک از عوامل اصلی کاهش کلسترول و تری‌گلیسیرید در بدن می‌باشد.
- ولیک در فرایند سوزاندن چربی‌ها کمک می‌کند و کالری اضافی تحمیل‌شده بر بدن را از بین می‌برد. در نتیجه برای اهداف کاهش وزن و لاغری مناسب می‌باشد.
*برای جلوگیری از پوسیده شدن ولیک بر روی درخت معمولا میوه ها را زودتر برداشت کرده و در محلی مناسب مانند پشت بام و در انبار کاه جای می دهند تا کاملا پخته شود .
منابع:
سایت صدا و سیمای مرکز گلستان (http://golestan.irib.ir)
سایت دلگرم (www.delgarm.com)