سامانه اطلاعات جامع فعالیت‌های
اقتصادی
رازیانه یا بادیان گیاهی زمستانی است که از خانواده سبزیجاتی مانند کرفس و هویج وحشی است و مانند آنها پیاز سفید رنگ با ساقه‌های بلند است. رازیانه از لحاظ ظاهری شبیه به کرفس و از نظر طعم شبیه به شیرین بیان است.این گیاه از نوع علفی و چند ساله است و گاهی با پهنای ۱۰ تا ۵۰ سانتی متر دیده می شود. رازیانه گل می دهد و از نظر ارتفاعی به یک و نیم تا ۲٫۵ متر می رسد. از نظر رشدی سرعت بالایی دارد.
بر روی ساقه این گیاه خطوط منظم و ممتدی وجود دارد. برگ های رازیانه نازک می باشند و در شکل اولیه سبزی شوید را یادآوری می کنند. گل های آن به شکل بوته ای به رنگ زرد و در اندازه کوچک می باشد. رازیانه در ماه مرداد تا مهر به گل می نشیند.
قسمت های مورد استفاده:
بذر، برگ و ریشه.
خواص دارویی و درمانی:
- خواص رازیانه برای سلامت استخوان: سطح کلسیم در گیاه رازیانه بالا است اما علاوه بر آن دارای منیزیم، فسفر و ویتامین K هم می‌باشد که می‌تواند سبب استحکام استخوان ها شود.
- خواص رازیانه برای سلامت پوست: رازیانه حاوی مقادیر بالای ویتامین C است و این ویتامین خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و همچنین ویتامین C برای تشکیل کلاژن بسیار مهم و مفید است؛ درنتیجه سبب ممانعت از پیری پوست و کمک به شادابی و طراوت پوست می‌شود.
- فواید رازیانه برای جلوگیری از سرطان: رازیانه حاوی روغنی به نام آنتول است، این روغن در درمان سرطان کاربرد دارد و از رشد سلول‌های سرطانی پستان ممانعت میکند. رازیانه همچنین حاوی سلنیوم است که از مرگ و میر سرطان جلوگیری میکند.
- خواص مهم رازیانه برای درمان یبوست: رازیانه می‌تواند نقش ملین ایفا کند و همچنین سطح بالای فیبر موجود در آن به پاک شدن روده ها و تقویت حرکات دودی روده و درنتیجه ترشح اسید معده و صفرا مدفوع از روده ها عبور کرده و دفع می‌شود.
- خواص رازیانه برای بهبود سیستم ایمنی بدن: رازیانه حاوی ویتامین C است و رادیکال های آزاد را خنثی میکند و از این طریق به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک میکند.
- فواید رازیانه برای خوش‌بو کردن تنفس: رازیانه دارای خاصیت ضدباکتریایی است و با از بین بردن باکتری روی زبان که سبب بوی بد دهان است، بوی بد دهان را ازبین می‌برد.
- مصرف مداوم دمنوش رازیانه می‌تواند سبب تقویت اسپرم و در نتیجه افزایش قدرت باروری مردان می‌شود. همچنین رازیانه باعث افزایش سوخت و ساز بدن آقایان می‌شود و می‌تواند به لاغری کمک کند. اما همانطور که گفتیم به دلیل بالا بودن سطح هورمون های زنانه در رازیانه، آقایان در مصرف رازیانه نباید زیاده‌روی کنند.
- از خواص رازیانه برای زنان می‌توان به درمان تنبلی تخمدان با رازیانه اشاره کرد؛ اما این درمان صرفا کمک کننده و مکمل است و درمان قطعی محسوب نمی‌شود. همچنین به دلیل غنی بودن رازیانه از استروژن که هورمون زنانه است می‌تواند به درمان کیست تخمدان از رازیانه استفاده می‌کنند که با درمان کیست تخمدان بسیاری از دلایل نازایی از بین می‌رود و زنان می‌توانند به راحتی باردار شوند.
نقاط رشد و پراکنش:
رازیانه گیاهی است با سابقه طولانی در سواحل دریای مدیترانه که در مناطق صخره ای و کوهستانی در دامنه رو به آفتاب رشد می کند.معمولاً به شکل خودرو در نواحی ای چون اطراف راه آهن، تاکستان و کنار جاده ها دیده می شود. در ایران نیز رازیانه در سواحل شمالی ایران و بخش های مختلف البرز با ارتفاع بین ۷۰۰ الی ۷۵۰ رویت می گردد.
منابع:
سایت www.ghafaridiet.com
سایت سبزانه (http://sabzaneh.com/)
خصوصیات گیاهشناسی:
زرشک زرافشانی درختچه ایست همیشه سبز و خودرو که به ارتفاع ۳ متر و پهنای کانوپی ۳.۵ متر رشد می کند و بوته های گروهی دارد. از خانواده زرشکیان (Berberidaceae) می باشد. ای روشن یا تیره، دارای عدسک یا بدون آن و ساقه های مسن خاکستری است. شاخه های آن کم و بیش شیاردار است. خارها معمولا ساده ولی در جستها و شاخه های نازا سه انشعابی است، طول خارها حدود ۱ تا ۴ سانتی متر، باریک، بلند، نوک تیز و زرد رنگ یا همرنگ ساقه ها است. برگها چرمی، بیضی یا واژ تخم مرغی، حاشیه برگها صاف، در جستها و شاخه های نازا دارای دندانه های تیز پراکنده است که در هر طرف تا ۱۲ عدد می رسد. قاعده برگها به طرف دمبرگ تدریجا باریک می شود. ابعاد برگها ۲-۵/۳*۵-۵/۳ سانتی متر و طول برگها ۲ تا ۳ برابر عرض آن می باشد و گاهی طول برگها به ۷، عرض برگها به ۴، و طول دمبرگ به ۳ سانتی متر می رسد.نوک برگها گرد یا در انتها نوک تیز می باشد. سطح پایین برگ سبز ولی کم رنگتر از سطح بالایی است. رگبرگها مشخص و در سطح روزنه پایینی برجسته بوده و سطح بالایی دارای روزنه است.
گل آذین خوشه یا پانیکول، ۲ تا ۷ سانتی متر، دارای ۶ تا ۳۵ و کمتر از ۵۰ گل می باشد. میوه آن سته حبه ای، ۷ تا ۸ میلی متر، قرمز تا ارغوانی، آردآلود، بدون اثر خامه یا دارای آن، بیضوی یا تا حدودی کروی و تعداد آنها در هر خوشه بین ۱۴ تا ۲۴ عدد است.بذرها در این گونه ریز و سیاه رنگ است.
تغییرات موجود در این گونه حائز اهمیت زیادی است و واریته های مختلف را دارا می باشد. این گونه مترادفهای گوناگون دارد. این مترادفها تفاوت کمی دارند. کناره های برگ، وضع دندانه های آنها، وضعیت براکی بلاستوس یعنی گل آذین حاصل از شاخه های کوتاه روی شاخه های بلند و خارهای بزرگ تغییرات متنوعی دارند که به نظر می رسد پیوستگی چندانی ندارند. یک شاخص ثابت، وضع حاشیه برگها در شاخه های زایاست، در حالی که در شاخه های کوچک نازا دندانه ها با فواصل نامساوی به یکدیگر وصل می شوند. شاخص دیگر تولید برگهای ضخیم و چرمی است که این برگها در بعضی حالات دائمی بوده و می تواند سبب تشخیص این گونه از سایر گونه ها بشود
اندامهای مورداستفاده:
میوه به مصارف تغذیه می رسد و مصارف درمانی دارد. البته پوست ریشه ، ریزوم ساقه و برگ هم استفاده می شود .
شرایط رشد و تکثیر:
این گیاه قابل کشت نیز می باشد، تثبیت نیتروژن انجام نمی دهد و سرعت رشد آن متوسط است. در محیطهای نیمه سایه یا در آفتاب کامل رشد می کند.
خاک مطلوب آن سبک (شنی)، متوسط (لوم)، سنگین می باشد و در خاکهای ضعیف یا رسی سنگین نیز رشد می کند.
در خاکهای اسیدی، خنثی، قلیایی رشد میکند؛ حتی قادر به رشد در خاکهای اسیدی قوی نیز می باشد.اما خاک قلیایی قوی را نمی تواند تحمل کند.
نیاز آبی گیاهان زرشک بخصوص بوته های بالغ آن چندان زیاد نیست به همین دلیل مورد انتخابی خوبی برای کاشت در مناطقی است که از نظر آب و همچنین کیفیت آب (آبهای نسبتا شود) مشکل دارند . با این وجود در ۴-۳ سال ابتدای کشت می بایست با توجه به شرایط خاک و میزان نگهداری رطوبت در آن ، آبیاری را انجام داد تا سیستم ریشه گیاه قوی و گسترده شود تا در سالهای بعد بتواند به خوبی فعالیت کند . به عنوان مثال برای گیاهان جوان هر هفته یکبار و برای گیاهان بالغ تر هر دو هفته یکبار عمل آبیاری انجام می شود .
این گیاه در برابر باد مقاوم است.
اکولوژي زرشک: بطور کلی زرشک در مناطق نیمه مرطوب و تا حدي مرطوب دیده می شود و حتی در استانهاي مرکزي در جاهاي مرطوب به چشم می خورد – نیاز خاکی ندارد ولی بارندگی ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیمتر را می پسندد.
خواص دارویی و درمانی :
زرشك از نظر طب قديم ايران سرد و خشك است.
- میوه یا بذر حالت قابض ، مغذي داشته و ضد عفونی کننده است
- بي اشتهايي را برطرف مي كند.
- اعمال دستگاه گوارش را منظم مي كند.
- سوء هاضمه را از بين مي برد.
- براي رفع يبوست مفيد است .
- براي برطرف كردن بيماريهاي كبدي مفيد است .
خواص ريشه و پوست ساقه:
- صفرا بر و مسهل است.
- كبد را پاك و تقويت مي كند .
- در درمان يرقان و زردي موثر است .
- نقرس و رماتيسم را برطرف مي كند .
- در پیشگیری از سرطان مفید است.
- ضد باکتری و مقوی، تونیک می باشد.
مضرات :
مصرف مقدر زياد زرشك و يا ساقه و برگ آن براي زنان حامله مناسب نيست زيرا رحم را تحريك مي كند و ممكن است باعث سقط جنين شود.
سایر کاربردها:
پرچین، ماده رنگ
نقاط رشد و پراکنش:
زرشک زرافشانی (B.integerrima) در نقاط مختلف کشورمان به صورت خودرو رشد می کند و مناسب برای کشت گروهی در وسط بزرگ‌راه‌ها، قابل کشت در حاشیه استخرها و آبریزها می باشد.
پراکنش در جهان: زرشک زرافشانی در ایران شرق آناتولی، شرق عراق، افغانستان، ماورای قفقاز، ترکمنستان، غرب پاکستان، کشمیر و آسیای مرکزی نیز می روید.
پراکنش در ایران: گرگان (پارك گلستان ، شاه کوه ، شاه پسند ) ، آذربایجان (خوي ، دره قطور ) ، ۴۸ کیلومتری غرب اصفهان، لرستان (دورود ، اشتران کوه ) ، فارس (۴۳ وپکیلومتری شیراز و ۴ کیلومتری غرب حسین آباد )، اردکان (دشت ارژن ) ، کهکیلویه و بویراحمد (یاسوج یا تل خسرو ) ، کرمان ، خراسان ، تهران (رودك دره ، میگون ، بالاي رینه سمنان ، یزد (شیرکوه ، نزدیک یزد، ۷۸ کیلومتری شمال شرق ابرقو)
منابع:
سایت پارس سنتر (http://parscenter.com/)
سایت مگیران (www.magiran.com)
سایت https://www.agri-es.ir
شبکه گیاهی ایران (www.netplant.ir)
مجله کا اچ پرو (https://khpro.org/)
سایت پاکان بذر اصفهان (www.pakanbazr.com)
وبلاگ (https://keshavarziy.blog.ir/)
نامهای دیگر: چهار پسته، شال زیتون، دیوزیت، سنجد تلخ، زیبیل، آقاجی و قی غلام، «Bead Tree»، درخت توپ چین، درخت بهشت، درخت چتری تگزاس و نیز سرو سفید .
زیتون تلخ نام یک گونه از سرده زیتون‌تلخ است. میوه های این درخت تا مدت ها حتی بعد از رسیدن بر روی شاخه ها باقی می‌ماند. خوردن میوه ها برای انسان سمی است و برای کودکان ممکن است خطرناک باشد ولی برای پرندگان تغذیه ای مناسب در فصل زمستان است .
خصوصیات گیاهشناسی:
زیتون تلخ درختی است با تاج چتر و برگ های درشت پرمانند و متراکم آن به صورت آویخته بر شاخه ها قرار دارد. درختی برگ ریز است که به سرعت رشد میکند، ولی دوره زندگی کوتاهی دارد. خوشه های گل بنفش و معطر آن در بهار شکوفا شده که بعد با میوه های زرد جایگزین می شود و تا ارتفاع ۷ تا ۱۵ متر و قطر تاج پوششی ۹ تا ۱۸ متر رشد می کند.
درختی است متراکم با شاخه های گسترده و تاجی چتری، پوست تنه قهوه ای تیره و زبر و شیاردار. برگ آن سبز براق و درخشان و متناوب، مرکب دو بار شانه ای به طول ۳۰ تا ۹۰ سانتیمتر است که از برگچه هائی به طول ۳ تا ۶ سانتیمتر و عرض ۲ تا ۳ سانتیمتر دارای دندانه های تیز تشکیل شده اند. آنها به صورت متراکم و آویخته بر شاخه ها قرار می گیرند.
گلهای آن در فروردین و اردیبهشت گل های معطر و بنفش به قطر ۲ سانتیمتر به صورت خوشه ای به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر در انتهای شاخه های باریک کوچک شکوفا می شوند.
در پائیز میوه های صاف و درخشان به قطر ۱٫۵ تا ۲ سانتیمتر نمایان می شود.
شرایط رشد و تکثیر:
زیتون تلخ نسبت به خاک های ضعیف، تیره و شرایط صحرائی سازگار است و برودت زمستانی زیر صفر را تحمل می کند. آکادمی ملی علوم آمریکا اظهار داشته که درخت زیتون تلخ در صورت رشد کامل می‌تواند در برابر یخبندان مقاومت کند، در حالی که اگر درخت نحیف باشد، این شرایط قابل تحمل نیست. این درخت در گرم‌ترین ماه سال حداکثر دمایی که می‌تواند تحمل کند حدود ۳۹ درجه سانتی گراد است و شادابی برگ های خود را حفظ میکند ولی اگر دما از آن هم بالا تر رود باعث آسیب به برگ ها و از دست دادن شادابی آنها می شود.. کمترین دما برای دوام این درخت، ۵- درجه سانتیگراد است. بهترین دما برای رشد این درخت دمایی در حدود ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است.
هرس: در صورت نیاز در پائیز هرس خشکه برداری یا هرس فرم شود.
آبیاری : زهکش خوب ضروری است. در عین حال نهال زیتون تلخ باید مرتب آبیاری شود اما هرچه درخت بزرگ‌تر می‌شود نیاز آبیاری نیز کمتر می‌شود. درخت‌های بالغ زیتون تلخ به ماهیانه دو تا سه بار آبیاری نیاز دارند. این درخت در ماههای سرد زمستان نیازی به آبیاری نخواهد داشت. زیتون تلخ به خشکی مقاوم است و می تواند آب و هوای کویری را تحمل کند. بهتر است در ۲ سال اول رشد مانع از خشکی خاک آن شد و با بالغ شدن آن نیاز آبیاری اش کم و یا بی نیاز می شود. خیس ماندن خاک موجب از بین رفتن آن می شود.
تغذیه : تنها در صورتی که درخت دچار سوء تغذیه باشد، در بهار کود ازته داده شود.
آفات و بیماری ها: نسبتاً عاری از هر دو است.
عیوب: شاخه ها شکننده اند. عمر درخت کوتاه است . بذر پاشی زیاد و زایدات زیاد دارد.
نور: درخت زیتون تلخ به نور کامل خورشید(حداقل روزی ۶ ساعت) نیاز دارد،میزان بیشتر آن ضرری ندارد. اما کمبود نور موجب عدم رشد میوه و شکوفه ها می گردد.
خاک: این گیاه در هر خاکی می‌تواند کاشته شود. اما خاک مناسب آن خاک لوم شنی با زهکشی مناسب و عمیق است.
خواص دارویی و درمانی:
- در هند از برگهای آن به عنوان یک کرم کش استفاده می‌شود.عصاره برگهای آن کرم کش است.
- عصاره آن شدت حمله‌های آسم را کاهش می‌دهد.
- پوست ریشه درخت، میوه و گلها و برگهای آن محلل و باز کننده انسداد و گرفتگی مجاری عروق، و حامی بدن در مقابل عفونتها و مسمومیت است.
- از ضماد برگ و گلهای آن برای تسکین سردرد و اعصاب استفاده می‌شود.
- عصاره برگهای آن سنگ‌ها را خرد میکند.
- عصاره برگهای آن مدر می باشد.
- عصاره آن قاعده‌آور است.
- از برگها و پوست و میوه های آن در استعمال خارجی و داخلی برای جذام و خنازیر استفاده می‌شود. چون در ترکیبات این گیاه سم وجود دارد بهتر است زیر نظر پزشک مصرف شود.
- برای زخم‌های شدید و سخت برگهای اسفناج را در روغن زیتون بپزید و به صورت پماد روی زخم بگذارید هر دفعه تازه درست کنید.
- اگر گل سرخ تازه را با روغن زیتون مخلوط نموده بصورت خمیر درآورده در محل درد ببندیم (رماتیسم، سیاتیک و نقرس) درد را تسکین می‌دهد.
سایر کاربردها:
میوه های درخت زیتون تلخ را می توان پس از خشک شدن به رشته کشیده یا به عنوان دانه های تسبیح به کار گرفت. این گیاه به خصوص در نواحی گرم مفید است. تاج چتری آن با رشد سریع و ایجاد سایه عمیق و سنگین،اقلیم خرد مطبوع ایجاد می کند. همچنین به عنوان غذای دام و طیور و گاهی برای ساخت مواد محرک به کار می رود.
نقاط رشد و پراکنش:
این گونه بومی کشور چین، پاکستان، هند، آسیای جنوب شرقی و استرالیا است .
درخت زیتون تلخ در مزارع، چمن زارها، در امتداد جاده‌ها، حاشیه مناطق جنگلی و در اطراف خانه‌های قدیمی رشد میکند.
این درخت عموماً در آب و هوای گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل یافت می‌شود.
منابع:
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/)
سایت دکتر ساینا (www.drsaina.com)
سایت https://pinfopedia.org/
سایت http://nahalekaraj.ir/
نامهای دیگر: این گونه در شمال به سرخاب و جوکی سرخاب معروف است.
خصوصیات گیاهشناسی:
سرخاب کولی از خانواده Phytolaccaceae، گیاهی است علفی، چندساله، دارای ریشه ضخیم و ساق‌های منشعب، گوشتدار، به ارتفاع ۲ تا ۳ متر است. اندام هوائی آن رنگ سبز با لکه‌های به رنگ بنفش و قرمز است از این جهت غالباً به رنگ سبز مایل به قرمز جلوه میکند. برگها بیضوی دراز نوك تیز، عاری از دندانه، فاقد هرگونه تار و به طول ۱۰ تا ۴۰ سانتیمتر، گلها کوچك، گلی رنگ و مجتمع به صورت خوشه‌های باریك، به درازای ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر و پس از آمیزش نیز هر یك میوه‌ها به صورت سته به رنگ بنفش و محتوی شیره قرمز رنگ، شبیه خوشه انگور تبدیل می‌شود. در داخل پوشش گل این گیاه، ۱۰ پرچم و یك مادگی منتهی به ۱۰ خامه جای دارد. بخش‌هاي مختلف اين گياه به شدت براي انسان و دام سمي است و به عنوان گياهي مزاحم براي كشاورزان تلقي مي‌شود. با اين وصف، بخش‌هايي از آن، استفاده دارويي يا غذايي دارند.
کاشت سرخاب کولی:
گیاه سرخاب کولی از جمله گیاهانی است که ما می‌توانیم همزمان مرحله گلدهی، ظهور میوه نارس، میوه رسیده و بذر آن را در یك بوته ببینیم. گلدهی این گیاه طوری است که ابتدا گلهای نزدیك دمگل شکوفا می‌شوند و بعد گلهای را گل‌آذین باز می‌شوند، رسیدن میوه نیز ابتدا مربوط به میوه‌های ابتدایی خوشه بعد به سمت میوه‌های رأسی خوشه می‌باشد.
ازدیاد این گیاه از طریق بذر صورت می‌گیرد. بذر این گیاه به رنگ بنفش و وزن هزار دانه آن معادل ۵.۸۴۷ گرم است. در صورتی که بذر آن اواخر اسفند و اوایل فروردین کشت شود به راحتی جوانه خواهد زد. میزان بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین ۲۰۰ تا ۵۰۰ گرم می‌باشد.
با توجه به رویشگاه طبیعی این گیاه که در مناطق مرطوب و آبگیر استان‌های شمالی می‌باشد، کشت آن در این مناطق توصیه می‌شود و یقینا در سایر مناطق کشور نیاز به آبیاری می‌باشد.
رشد رویشی سرخاب کولی از فروردین ماه شروع و تا اواخر تابستان ادامه می‌یابد، گلدهی آن از خرداد آغاز و تا اواخر مهر ماه خاتمه می‌یابد. شروع تشکیل میوه نیز از اوایل تیر ماه شروع می‌شود و بعد از حدود یك ماه میوه‌ها شروع به رسیدن می‌کنند و سرانجام بعد از مهر بذرها قابل برداشت می‌شوند. اتمام مراحل فنولوژی که معمولا با خشك شدن گیاه همراه است بعد از آبان ماه شروع می‌شود.
خواص داریی و درمانی:
مؤثرترين قسمت اين گياه ريشه است، هر چند برگ و ميوه نيز مي‌توانند در توليد مواد مؤثر دارويي مورد بهره‌برداري قرار گيرند.
- میوه آن دارای اثر مسهلی و اعضای مختلف آن مانند ریشه، اثر قی‌آور دارد. اگر قسمتهای مختلف گیاه به مقادیر زیاد مصرف شود، ابتدا قی و اسهال ایجاد میکند سپس حرکات قلب تدریجا کند می‌شود. تجربه نشان داده است که با مصرف مقدار غیر درمانی آن، تحرك و حساسیت ایجاد می شود و فرد فلج می‌گردد. گرد ریشه گیاه به شدت عطسه‌آور است.
- جهت جلوگیری از بزرگ شدن غده تیروئید برگهای سبز این گیاه را مانند سبزی خوردن می‌توان همراه غذا مصرف نمود.
- برای جلوگیری از سفت شدن كبد و رفع آن از برگهای این گیاه استفاده می‌شود.
- جهت درمان حالت صفراوی از سبزی این گیاه استفاده شود.
- میوه این گیاه ضد یبوست می‌باشد ولی نباید در خوردن آن افراط كرد.
- همچنین از برگهای جوان آن که محتوی ویتامین C می باشد بعنوان سبزی مصرف می شود
- جهت درمان سودا مقدار نيم گرم از ريشه اين گياه با نظر پزشك استفاده شود.
- جهت درمان دانه‌هاي جلدي مزمن حدود نيم گرم از ريشه اين گياه ابتدا چند آب جوشانده بیرون ریخته شود سپس استفاده گردد. اگر چنان‌چه بر اثر بی‌احتیاطی استفاده شد جهت رفع مسمومیت آن شیر بنوشند.
- جهت جوش‌هاي چركين صورت از ريشه اين گياه به صورت پماد بمالند.
- جهت درمان ريزش موي سر كه باعث پيداشدن لكه‌هاي كوچك عاري از مو مي‌گردد از پماد اين گياه استفاده كنند.
- جهت درمان بواسير مقدار نيم گرم از ريشه اين گياه را به روش شماره يك تهيه و بنوشند و از پماد گرد ريشه اين گياه به محل بمالند.
- جهت درمان خارش پوست با دمكرده ريشه اين گياه پوست را بشويند.
- براي جلوگيري از ورم و سفت شدن پستان‌ها در اثر تراكم شير برگ‌هاي اين گياه را له كرده به صورت ضماد بگذارند. ضماد اين گياه براي سرطان پستان نیز مفيد است.
نقاط رشد و پراکنش:
در غالب نواحی مخصوصا مناطق گرم و معتدل بدان برخورد می‌شود. این گیاه معمولا در حاشیه مزارع و جاده‌ها، اماکن مرطوب و سایه‌دار مخصوصا نواحی متروك و محدوده آبادی‌ها می‌روید.
در ایران این گیاه در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان رویش دارد.
منابع:
سایت https://lib.salamkeshavarzco.ir/
سایت بیتوته (www.beytoote.com)
سایت گیاهجو (https://giahjoo.com/)
شاه پسند در قدیم به نام گیاه صلیب( Herb of the Cross ) معروف بوده است زیرا گفته می شود که آن را روی زخم های مسیح ریختند و خونریزی قطع شد. در واقع دارای خاصیت ضد خونریزی است.
در اثر مالش دادن بوی مطبوعی در تمام قسمت های این گیاه منتشر می شود ولی طعم آن گس و تلخ است.
این گیاه گونه های مختلفی دارد که متجاوز از صد نوع می باشد، ما در ایران بیشتر نوع تزئینی آن که شاه پسند درختی نام دارد را می شناسیم اما نوع دارویی آن نیز در ایران وجود دارد که ما در این مطلب بیشتر به آن نوع می پردازیم.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی است علفی, پایا و دارای ساقه چهار گوش و زاویه دار , به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتی متر که به حالت خودرو در کنار جاده ها, دشتها و مزارع می روید. گیاه دارای برگهایی متقابل, بیضوی دراز با دندانه های عمیق ( گاهی لوب دار ) و گلهایی به رنگ سفید گلی یا سوسنی دارد. کاسه گل آن منتهی به ۵ دندانه کوچک و نامساوی است. جام گل آن ظاهر قیفی شکل دارد و در داخل آن ۴ پرچم در حول مادگی دیده می شود. میوه اش تا رسیدن کامل در داخل کاسه گل باقی می ماند و بعداً به ۴ قسمت تبدیل شده از یکدیگر جدا می گردد در بین پایه های مختلف این گیاه نمونه هائی پیدا می شود که در آنها به تفاوت ۲ یا ۳ گل به یکدیگر پیوستگی دارند.
قسمتهای مورد استفاده:
برگ ها و سر شاخه های سبز آن
ترکیبات شیمیایی:
شاه پسند وحشی دارای مواد شیمیایی مختلفی نظیر تانن، موسیلاژ، ساپونین، وربی نالین، بتاکاروتن و ماده ای تلخ می باشد.
خواص دارویی:
شاه پسند وحشی از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است.
- قابض و ضد تشنج است.
- برای از بین بردن آب آوردگی بدن مفید است و بدین منظور باید آن را با ملاس چغندر خورد.
- برای تقویت قلب مفید است.
- خون را تمیز و تصفیه می کند.
- عرق آور است.
- مقدار شیر را در مادران شیرده زیاد می کند.
- کرم معده را کشته و از بین می برد.
- خلط آور است.
- برای برطرف کردن سرماخوردگی مفید است.
- کمبود ویتامین C را درمان می کند.
- برای درمان ناراحتی های پوستی مفید است. برای از بین بردن شوره ی سر، برگ های شاه پسند وحشی را خرد و با سرکه مخلوط کنید و به سر بمالید.
- بیماری زردی را برطرف می کند.
- برای رفع خونریزی لثه مفید است.
- سنگ کلیه و مثانه را خارج می سازد.
- گیاه شاه پسند که در دو نوع معمولی و آمریکای جنوبی (به لیمو) موجود است، می تواند زخم ها و ورم ها را با التیام نسوج بدن بهبود بخشد.
- این گیاه برای درمان نقرس نیز استعمال می شود.
- مصرف جوشانده گیاه شاه پسند، سبب درمان درد عصبی، سرگیجه و ضعف روانی می‌شود.
- همچنین مصرف جوشانده شاه پسند برای انواع ناراحتی های عصبی، سرفه، بی خوابی و حالات ترس و تب توصیه شده است. این گیاه ماده ی درمانی مناسبی برای موارد اسپاسم و ضد تب است.
- اما این گیاه قبل از همه یک ماده ی مطمئن برای معده است. در موارد اختلالات هاضمه و نفخ، هیچ چیز بهتر از شاه پسند آمریکایی جنوبی وجود ندارد.
- شاه پسند وحشی دارای خاصیت ضد درد و تورم است، بنابراین به جای آسپرین می توان یک فنجان چای این گیاه را نوشید.
*مضرات:
خوردن زیاد این گیاه ضربان قلب را کم می کند و باعث تحریک روده ها و رحم می شود. بنابراین کسانی که ناراحتی قلبی دارند و یا خانم های باردار باید در خوردن آن احتیاط کنند.
پرورش گیاه:
پرورش آن با همه پراکندگی وسیع که در نواحی مرطوب و معتدل کشور دارد گاهی انجام می شود. تکثیر شاه پسند وحشی از طریق کاشتن دانه و یا قلمه های آن انجام می گیرد. تخم را در اواخر اسفند در خزانه می کارند و در اوایل اردی بهشت، گیاه را به محل اصلی در هوای آزاد منتقل می نمایند. پرورش آن در هر نوع زمینی مشروط بر خوب و حاصلخیز بودن عملی می گردد. رطوبت لازم برای رشد کافی گیاه ضرورت کامل دارد. برگ و سرشاخه گل دار گیاه را در خرداد و تیر ماه قبل از نمو کامل گلها می چینند و سریعاً در محلی مناسب خشک می کنند، تا رنگ طبیعی آنها حفظ شود. از دستگاه خشک کن نیز در دمای حداکثر ۴۰ درجه سانتی گراد برای خشک کردن می توان استفاده نمود.
نقاط رشد و پراکنش:
با بررسی هائی که در نواحی شمالی ایران به عمل آمده, مشاهده گردیده که این گیاه در غالب نواحی مرطوب حاشیه جاده ها، دشت ها و مزارع و اماکن سایه دار پراکندگی دارد.
در جهان: این گیاه در نواحی جنوب آسیا، آفریقا و اروپا در حاشیه جاده ها می روید.
در ایران: این گیاه در منطقه وسیعی از نواحی شمالی مخصوصاً در اماکن مرطوب سواحل دریایی خزر و حاشیه جنگلها می روید. در نواحی مختلف البرز , اطراف تهران, کرج, قزوین, گیلان بین رشت و چالوس, در حاشیه جاده با حاشیه مزارع, آستارا, لاهیجان, گرگان: بند گز, نواحی جنوبی ایران, فارس, شیراز, پرسپولیس، کرمان: شهداد, جیرفت, خراسان: بین شیروان و بجنورد, بین مشهد و سلطان آباد نزدیک سبزوار, کاشان: قمصر, آذربایجان: ارومیه, کردستان به شمال سنندج در ارتفاعات ۲۰۰۰ متری, همدان, اراک: بین گردو و نهاوند, ایستگاه ازنا, بختیاری, لرستان: شهبازان: بیشه , خاورون در ۵۰۰ ۱۸۰۰ متری و درود.
منابع:
مجله پزشکی پارسی طب (https://fa.parsiteb.com/)
سایت عطارک (https://attarak.com/)
دانشنامه رشد (http://daneshnameh.roshd.ir/)
سایت پهنک (www.pahnak.com)
نامهای دیگر:در ایران به نام وید یا کنف نیز شناخته می‌شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی یک ساله، لیفی و دو پایه ای است. دارای ریشه عمودی و ساقه بلند و ۲ تا ۴ متر ارتفاع می باشد. برگهای آن به شکل قطره هستند.
نسبت به پروتئین های دیگر مانند گوشت، تخم مرغ، پنیر و شیر سریع تر هضم می شود.
ترکیبات شیمیایی و ویتامین ها:
منبع کامل آنزیم، نشاسته و چربی های اشباع شده است. دانه های شاهدانه، سرشار از پروتئین، اسیدهای چرب ضروری، کلسیم، فیبر، ویتامین E، اسیدهای آمینه ضروری و نیز مواد معدنی و دارای کلروفیل بالایی هستند. هزاران سال است که از این دانه به عنوان منبع فیبر، خوراکی، روغن و سوخت استفاده می شود.
خواص دارویی و درمانی:
- شاهدانه عملکرد بدن را بهبود می بخشد.
- با بهبود گردش خون مانع از بروز سکته می شود.
- ایمنی بدن را بالا می برد و موجب تنظیم هورمون ها خواهد شد.
- فشارخون و کلسترول را پایین می آورد.
- ضد اسپاسم و انقباضات عضلانی است.
- خاصیت مسهل و ملین، نرم کننده، مدر و مسکن دارد.
- زمان بهبود بیماری و زخم را تسریع می کند.
- پس از ورزش، مکانیسم حرکت عضله را بهبود می بخشد.
- ضد انگل معده است.
- گیاه شاهدانه ارزش زیادی برای معالجه کزاز دارد.
*برای آشنایی با سایر خواص شاهدانه و روغن آن به مقاله موجود در بخش دانش و فناوری همین فعالیت اقتصادی مراجعه نمایید.
هشدار :
لازم به ذکر است که خوردن زیاده از حد آن مضر است و موجب سردرد، تاری دید و درد معده می‌شود و در موارد مصرف زیاد، استفراغ نیز دیده شده است.
نقاط رشد و پراکنش:
شاهدانه در استان‌های فارس، اصفهان، تهران و شمال ایران کشت می‌شود.
منابع:
سایت نمناک (https://namnak.com/)
سایت دکتر ساینا (www.drsaina.com)
سایت https://www.ghafaridiet.com
نامهای دیگر: یونجه باغی، یونجه تاجی
خصوصیات گیاه شناسی:
شبدرک گیاهیست از خانواده papilionaceae(leguminosae، پایا، به ارتفاع ۳۰ - ۷۰ سانتی متر، بدون کرک، علفی، سبز، یا ریشه رونده و افشان.
ساقه آن علفی، متعدد، توخالی،خیزان یا گسترده و پخش است. برگ های تک شاخه ای،با ۱۲-۷روج برگچه پهن دراز، با دو برگچه پایینی بسیار نزدیک به ساقه دارد و گوشوارک ها خطی و آزاد هستند. گلهای شبدرک ابلق سفید،صورتی،بنفش، ارغوانی نسبتاً بزرگ به طول ۱۰ میلی متر هستند که هر۲۰-۱۵ گل مجتمع در چتری واقع بر دمگلی طویل تر از برگ ها می باشند. دمگل های فرعی ۲بار طویل تر از کاسه، میوه یا نیام رسیده غالباً ایستاده یا گسترده و کمی تابیده، تقریبا چهارگوشی با چهار زاویه کند، دارای ۷-۳ بند ۵ میلی متری و منقاری طویل است.
موسم گلدهی:
اردیبهشت- خرداد
*با توجه به پراکندگی قابل توجه این گونه در نقاط مختلف ایران واشنایی مردم با ان به عنوان علف هرز و احیلنا گیاهی که در باغها و کناره های مزارع می روید جنبه های علوفه ای ان بیشتر شناخته شده است و در طب سنتی ایران جایگاهی ندارد و معرفی ان به عنوان گیاه دارویی نیاز به کار منسجم و دقیق دارد.
اندام مورداستفاده:
قسمت مورد استفاده این گیاه برگ های آن است ولی معمولاً كليه اعضای گیاه به مصارف درمانی می رسد.
ترکیبات شیمیایی:
در دانه گیاه یونجه باغی و Coronilla scorpioides، گلوکزید غیر ازته ای به نام کورونیل لين (coronilline) یافت می شود که اولین بار توسط Sellagdenhalt Iten و Reebb در سال ۱۸۸۵ به دست آمد. از هیدرولیز دو مولکول این گلوکزید، یک مولکول گلوکز و یک ماده دیگر به نام کورونیل لثين (coronilleine) [فاقد هر نوع اثر فیزیولوژیکی] به دست می آید. ضمنا در دانه گیاه، به مقدار ۴ تا ۵ درصد ماده روغنی وجود دارد ولی از آن استفاده درمانی به عمل نمی آید. مقدار گلوکزید مذکور در C. scorpioides، کم تر از نوع اصلی است.
کورونیل لين (Coronilline)، به فرمول C۷H۱۲O۵ و به صورت گرد متبلور، به رنگ مایل به زرد است. بدون بو ولی دارای طعم تلخ می باشد. در آب و الكل رقیق حل می شود ولی در اتر و کلروفرم غیر محلول است. این گلوکزید از نظر درمانی دارای اثری مشابه دیژیتوکسین بر روی قلب می باشد. به علاوه اثر مدر دارد و چون فشار خون را نیز بالا می برد مصرف آن باید در نهایت احتياط صورت گیرد.
خواص دارویی و درمانی:
- یونجه باغی ، مدر، مسهل و دارای اثری شبیه دیژیتوکسین بر روی قلب است.
- دم کرده و جوشانده های رقیق آن مصرف می شود.
- مصرف آن به علت این که مسمومیت هایی به وجود آورده، باید در نهایت احتیاط صورت گیرد.
خصوصیات محل رشد:
نوع خاک محل رویش این گیاه، براون جنگلی بدون محدودیت شوری می باشد.EC خاک بین ۰/۶ تا ۰/۹ میلی موس بر سانتیمتر بوده، PH آن حدود ۷/۵۷-۷/۷ می باشد. بافت خاک از نوعSilty loum تا Silty clayloum بوده و مقدار مواد آلی خاک در رویشگاه آق امام کم (۹۹ درصد)و در رویشگاه کویلر ۵/۴ درصد می باشد.
نتایج حاصله از مطالعات فنولوژی، ارزش غذایی و ارزش رجحانی این گونه در پایان دوره رشد رویشی و یا شروع گلدهی گیاه، در ماههای خرداد و تیر انجام گیرد، زیرا در این مرحله از یک طرف لطمه وارده به گیاه کم بوده از طرفی ارزش غذایی گیاه نیز بالا است و دام رغبت بیشتری نسبت به چرای این گونه در این مرحله نشان می‌دهد. بهترین درجه حرارت برای جوانه زدن شبدرک ۲۰-۲۵ درجه سانتیگراد می‌باشد. پراکنش این گیاه در منطقه نشان می‌دهد که این گونه می تواند در کلیه مراتع میان بند، جنگلی و ییلاقی مشجر منطقه گرگان و گنبد، که بارندگی آن بیش از ۴۰۰ میلیمتر و دارای رطوبت کافی باشد، رشد نموده و به عنوان یک گونه مهم از نظر تولید علوفه دام، جلوگیری از فرسایش خاک و منبع مهم تولید کننده شهد زنبور عسل در استان مازندران و در منطقه گرگان و گنبد باشد.
نقاط رشد و پراکنش:
در جنگل ها، دشت ها، دامنه های مرطوب کوهستان ها، مخصوصاً اگر جنس زمین آهکی باشد، می روید. پراکندگی آن بیشتر در نواحی مرکزی و جنوبی اروپا، منطقه مدیترانه، سوریه، ایران و همچنین آسیای صغیر، قفقاز، ترکیه، قبرس، ترکمنستان، سیبری می باشد.
در ایران در نواحی شمالی مانند: گرگان- مازندران-گیلان، آذربایجان شرقی و غربی، اراک، لرستان، اشتران کوه، همدان. پس قلعه در ارتفاعات ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متری، استان قم: مزرعه گیو - وسف، زنجان، کردستان، اراک، چهارمحال بختیاری، فارس، کرمان، خوزستان، خراسان، سمنان و تهران می روید.
منابع:
سایت صدا و سیمای مرکز قم (http://qom.irib.ir/)
سایت علم نت (https://elmnet.ir/)
سایت آیدانا (https://aydana.com/)
سایت https://faq.irpsc.com/
خصوصیات گیاهشناسی:
شقایق ها، Papaver spp، از خانواده‌ی خشخاش، Papaveraceae، علفی، زیبا و به ارتفاع ۲۵ تا ۹۰ سانتی متر هستند. گیاهانی هستند یکساله، و دارای برگهای منفرد دندانه‌دار و معمولا مرکب با بریدگی‌های باریک و فراوان. گل ها دوجنسی کامل دارای نهنج برجسته، منفرد، یا مجتمع با تعداد زیادی پرچم و تخمدان‌های چندبرچه‌ای است. کاسبرگ‌ها به‌هم پیوسته و ریزان هستند، دوام گلبرگ‌ها بسیار کم است؛ غالب آنها مجاری ترشحی شیرابه‌ای دارند. شیرابه آنها ممکن است شیری‌رنگ یا زردرنگ باشد.
شقایق، گل هایی به رنگ قرمز زیبا و به صورت منفرد در قسمت انتهایی ساقه دارد. نادرتا ممکن است به رنگ های گلی و بنفش دیده شود. کاسه گل آن پس از باز شدن گلبرگ ها، می ریزد به طوری که گل های شکفته شقایق، عاری از کاسبرگ می باشند. زمان باز شدن گل شقایق، در اواسط بهار است.
شقایق ، میوه ای شبیه خشخاش، ولی کوچک تر از آن، به طول ۱ تا ۲ سانتی متر و به عرض ۶ تا ۱۰ میلی متر دارد. گل شقایق عاری از بو می باشد و با آن که ماده قندی نوش، در قاعده گلبرگ های آن به وجود نمی آید اما زنبور عسل برای به دست آوردن دانه گرده فراوان، به سمت گل شقایق هجوم دارد زیرا در داخل گل های ۴ کلبرگی آن، تعداد فراوانی پرچم جای دارند.
قسمت مورد استفاده شقایق:
گلبرگ های آن
مواد مؤثره:
گل شقایق دارای الكالوئیدی به نام رادین (rhoeadine) است. این الكالوئيد در کاسبرگ ها و هم چنین در تخمدان گل شقایق به مقدار زیادتر وجود دارد. به علاوه مواد دیگری در گل شقایق نظير اسيدرادیک (ac. rhoeadique)، اسید پاپاوریک (ac. papaveriquo)، دو ماده رنگی، اسید مکونیک، موسیلاژ، صمغ، قند و غیره یافت می شود. رادین Rheadine) Rhocadine)، الكالوئیدی به فرمول C۲۱H۲۱NO۶ و به وزن ملکولی ۳۸۳.۳۹ است و از کپسول های شقایق استخراج گردیده است.
اسیدهای رقیق، دم کرده آن را در حرارت به رنگ قرمز در می آورند. در حالی که همین دم کرده در مجاور قلیائیات، رنگ قهوه ای و تحت اثر اسید سولفوریک غلیظ، رنگ سبز حاصل می کند.
خواص درمانی شقایق
- دیوسکورید، جوشانده کپسول آن را در نوشیدنی، جهت رفع بی خوابی توصیه نموده برای دانه تیره خشخاش اثر ملین ملایم و برای گل های آن، اثر نرم کننده در التهاب و اورام قائل بوده است.
- گل شقایق، اثر آرام بخش و نرم کننده، معرق و خلط آور دارد. از مشخصات آن این است که به حالت خشک شده نیز اثرات درمانی خود را دارا می باشد.
- گل شقایق در مداوای برونشیت، نزله های ششی، آنژین ها، سرفه های مقاوم، سیاه سرفه و آسم داروی مناسبی شناخته شده است. مصرف آن در تب های دانه ای و به عنوان مسکن در بیماری های سینه و هم چنین به عنوان معرق در ذات الجنب اثرات مفید ظاهر میکند.
- گلبرگ شقایق چون از طرفی به خلاف خشخاش، فاقد مرفین است و مضار آن را ندارد از طرفی دیگر دارای بعضی از اثرات درمانی خشخاش ولی به نحو ضعیف تر است، از این جهت قرون قبل آن را جانشین تریاک، در بیماری های اطفال می دانسته اند.
- رفع درد گوش و جلوگیری از دیسانتری های ساده موثر می دانسته است.
*باید توجه داشت که مصرف مداوم و تدریجی گل شقایق، ایجاد مسمومیت های سبک نیز نموده است ولی با آن که موارد مسمومیت از مصرف آن در کتب مختلف بیان گردیده، توجه به این نکته که گل شقایق عاری از مرفین و الكالوئیدهای سمی است، چنین به نظر می رسد که مسمومیت های حاصل، احتمالا مربوط به گلبرگ گیاهان مشابه دیگری نظیر Papaver dubium بوده است که غالبا به علت عدم دقت، همراه با گل شقایق چیده می شوند و در معرض استفاده قرار می گیرند. اعراب، له شده دانه شقایق را با عسل مخلوط کرده، چند دفعه در روز جهت رفع بی خوابی مصرف می نمایند.
مناطق رشد و پراکنش:
شقایق ها بیشتر در نواحی معتدل پراکنده‌اند.
این گیاه در مزارع، اماکن سایه دار، دشت ها، نواحی کم درخت جنگل ها و دامنه های کم ارتفاع کوهستانی می روید. پراکندگی آن به صورتی است که در غالب نواحی کره زمین یافت می شود.
در ایران نیز در گرگان: گنبد قابوس. گیلان: لاهیجان، رودبار، آذربایجان: دشت مرغان، تبریز، بختیاری، خوزستان: بین شوش و دهلوران، بین هفت تپه و اهواز،چهار محال و بختیاری، کرمان: بم در ارتفاعات ۹۰۰ متری می توان این گیاه را یافت.
منابع:
سایت اَگرونیک (www.agronic.ir )
سایت (https://aydana.com/papaver-rhoeas/)
شنگ گیاهی از تیره کاسنی، دو ساله و علفی است. دارای ساقه ای به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتیمتر است که در دشت ها و اماکن نسبتا مرطوب، حاشیه جاده ها، علفزارها، گودال ها و اماکن نظیر آنها می روید. در زمین های رسی نیز ارتفاع آن کم می گردد بطوری که به ۱۵ تا ۶۰ سانتیمتر می رسد.
از مشخصات این گیاه آن است که ساقه اش در ناحیه زیر گل ها، کمی متورم است. برگ های آن باریک، نواری شکل، کمی موجدار و در نزدیک ساقه پهن تر از بالای آن است. رنگ برگ ها سبز مایل به کبود است. این گیاه به لحاظ ظاهری شبیه به تره است ولی طعم آن با تره متفاوت و کمی هم ترش مزه است.
کاپیتول های آن تنها از گل های زبانه ای زرد رنگ که توسط ۵ تا ۸ براکته محاصره شده اند، تشکیل شده است. معمولا در فاصله ماه های اردیبهشت تا تیر نیز ظاهر می شوند.
میوه آن به رنگ خاکستری یا خاکستری مایل به سبز است که در انتهای آن یک دسته تار سفید رنگ مایل به بنفش مشاهده می شود. ریشه آن دوکی شکل و دانه های آن به رنگ قهوه ای و دراز است که از دو طرف نوک تیز و کمی خمیده اند.
نوعی از این گیاه که در ایران نمی روید و فقط به عنوان سبزی سالاد خورده می شود، نوع پرورشی آن است و در شمال اروپا در مزارع سبزی کاری کاشته می شود.
نوعی دیگری از شنگ، نوع چمنی آن است که برگهای آن باریک تر از شنگ است.
برگ، ساقه و ریشه گیاه از قسمت های مورد استفاده است.
بیشترین خاصیت گیاه در ریشه است که متاسفانه در ایران از برگ و ساقه آن استفاده می شود.
پراکندگی این گیاه به صورتی است که اغلب در نواحی مدیترانه، مناطق مرطوب و زمین‌های رُسی اروپا و برخی نواحی آسیای غربی و در ایران بیشتر در استان‌های شمال غربی انتشار دارد. در ضمن به صورت پراکنده در برخی از استان‌های دیگر نیز یافت می‌شود.
مغرب ایران: تفرش، اراک، کوه شاهو در کردستان.
چمنزارهای مرطوب نواحی شمالی ایران: عمارلو (بین کبوترچاک و زردچین در ارتفاعات ۲۰۰۰ متری)، ایسپیلی ییلاق، نواحی مختلف البرز و افجه – نارون.
همچنین در اصفهان و شیراز نیز رویش دارد.
از ریشه .Tragopogon porrifolius L که به حالت وحشی در منطقه مدیترانه می روید و در بسیاری نواحی نیز پرورش می یابد، نوعی ماده سقز مانند به دست می آید که در هند و کشورهای دیگر به صورت جویدن مانند سقز، مورد استفاده قرار می گیرد و خاصیت درمانی ندارد و در ایران نیز نمی روید.
منابع:
سایت آیدانا (aydana.com)
سایت راسخون (rasekhoon.net)