سامانه اطلاعات جامع فعالیت‌های
اقتصادی
نامهای دیگر: نام محلی: چش بنجشک؛ همچنین با نامهای با نام های آناغالس دشتی، اناگالیس، عیت الجمل، زغیله هم شناخته می شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی علفی، یک ساله یا دو ساله با ساقه منشعب و مقطع چهارگوش، به طول ۷ تا ۲۲ سانتی متر، افراشته یا خمیده، برگ ها متقابل یا گاهی فراهم، بدون دمبرگ، مجموعه گل ها به تعداد ۲ تا ۴ عدد از محور برگ ها خارج می گردند، لوب های کاسه گل هم اندازه، بلند تر یا کوتاه تر از جام گل، جام گل به قطر ۵ تا ۱۰ میلی متر، آبی یا قرمز رنگ، دارای غده های ترشحی پایک دار، میوه کپسول، حاوی دانه های فراوان. طعم دانه بسیار تند و تلخ است. این گیاه دو نوع است : نوع اول آناغالس نر با گل قرمز و نوع دوم آناغالس ماده با گل آبی و لاجوردی.
تکثیر:
تکثیر آن از طریق كاشت بذر، تقسیم گیاه و تهیه قلمه در بهار امكان پذیر است.
این گیاه به مكان كاملا آفتابی و خاك مرطوب ، غنی و با زهكش خوب نیاز دارد و حداقل دمای قابل تحمل آن ۱۵- درجه سانتی گراد می باشد.
اندام های مورد استفاده:
بخش های هوایی گیاه.
ترکیبات شیمیایی:
از دوساپونین گلوکزید و آنزیم درست شده است.
خواص دارویی و درمانی:
طبیعت این گیاه گرم و خشک است .
- این گیاه به طور سنتی در کشور اسپانیا برای اهداف پوستی و درمان زخم ها به کار می رود و دارای خاصیت ضد فساد و ضد میکروبی است.
- این گیاه دارای اثری خلط آور و ادرار آور می باشد و به همین منظور در بیماری های سینه و دستگاه دفع ادرار به کار گرفته می شود.
- گیاه آناغالیس کاهش دهنده عرق، آرامش بخش، محرک و مسکن درد های عصبی می باشد.
- این گیاه در مواردی نظیر یرقان، بواسیر، تب یونجه، التهاب کلیه، ناراحتی های کبدی و سنگ های مجاری ادراری مورد مصرف واقع می گردد.
- در مصارف خارجی نیز از گیاه آناغالیس برای درمان خارش، عفونت های قارچی و التهاب پوست استفاده می شود.
- این گیاه برای درمان و رفع ضعف بینایی و زخم های چشم و سایر ناراحتی های پوستی اطراف چشم نافع می باشد.
- این گیاه برای درمان درد های کلیوی، درمان بیماری صرع والتهاب های روماتیسمی و نقرس نیز کاربرد دارد.
در مصارف خارجی نیز برای درمان زخم های چرکی، زخم ها و مار گزیدگی از این گیاه استفاده می گردد.
- خشک کننده و باز کننده ی انسداد و گرفتگی های مجاری عروق می باشد.
- قرقره آب برگ ماده (گل لاجوردی رنگ) آناغالس برای تمیز کردن حلق و بینی از ترشحات موثر می باشد و بوئیدن آن عطسه آور می باشد.
نقاط رشد و پراکنش:
به صورت علف هرز در حاشیه مزارع و مناطق نسبتاً مرطوب رویش دارد.
در جهان: ترکیه، اروپا، قفقاز، ایران، آسیای میانه، پاکستان، افغانستان، عراق، لبنان، سوریه و فلسطین.
در ایران: مازندران، گرگان، گیلان، ایلام، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، لرستان، بوشهر، هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان و کرمان.
آناغالس با گل های قرمز؛ در تمام هند به صورت یک علف هرز خودرو می روید. در ایران نیز در آذربایجان و مناطق تبریز، دیزه، سیامک و در شمال ایران در گرگان، بندر گز، مازندران، گیلان، محمود آباد، دره ی هراز، جنوب آستارا، سفید رود، جنوب رشت و لاهیجان، در بلوچستان در گشت، چابهار و بشا گرد، منطقه های البرز و دماوند، قزوین، بوجرد، کرمانشاه، اراک، اهواز، دزفول، بم، بوشهر و جزیره ی قشم و همچنین در خراسان می روید.
آناغالس با گل های آبی و لاجوردی؛ در ایران در مناطق کازرون و شوش، آبادان و مسجد سلیمان، تبریز، بلوچستان، دامنه های البرز و اطراف تهران نیز مشاهده شده است.
منابع:
مجله نورگرام (https://mag.noorgram.ir/)
سایت موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس (www.medhistory.ir)
سایت ساعدنیوز (https://saednews.com/)
نامهای دیگر: نامهای عمومی زیادی مثل ارزن قرمز و ارزن سفید دارد. همچنین آن را با نامهای رزن پروسو ، جاروئي ، خوكي ، هرشي می شناسند.
ارزن ها به دو دسته ارزن ریزدانه و ارزن مرواریدی تقسیم بندی می شوند. ارزن ریزدانه شامل ارزن معمولی و ارزن دم روباهی و شاخص ترین ارزن مرواریدی، ارزن توتریفید می باشد. در ایران دو گونه ارزن معمولی و دم روباهی جنبه اقتصادی دارند.
ارزن با نام علمی Panicum miliaceum متعلق به خانواده poaceae می باشد. گونه‌ای علف است که به عنوان غله استفاده می‌شود. نوع وحشی و مکان اصلی نوع اهلی آن ناشناخته است، اما اولین بار در قفقاز جنوبی و چین حدود ۷۰۰۰ سال پیش به عنوان غله شناخته شد، ارزن به عنوان غذای سالم فروخته می‌شود و باتوجه به نداشتن گلوتن می توان آن را در رژیم غذایی افرادی که نمی‌توانند گندم بخورند گنجاند.
خصوصیات گیاهشناسی:
گل آذين ارزن پروسو ، شامل يك پانيكول بزرگ بازشده با يك محور چوبي و خشن به ارتفاع ۱۲۰-۳۰ سانتي متر است . ساقه هاي آن راست و بزرگ بوده وبرگ هاي پوشيده از كرك دارد . بذرها به وسيله يك پوشينه يا زائده دروني احاطه شده و اندازه آن ها بزرگ تر از اندازه بذرهاي دم روباهي است . رنگ پوشينه ها از سفيد تا سياه متغير است ( قرمز ، قهوه اي و خاكستري). بيشتر بذرها به وسيله خود باروري تلقيح مي يابند ولي برخي ديگر دگرباروري دارند . رقم هاي ارزن پروسو براساس شكل پانيكول به سه گروه تقسيم مي شوند :
۱- افشان
۲- آزاد و يك طرفه
۳- فشرده و راست
ارزن با بسیاری از خاک‌ها و وضعیت‌های آب و هوایی سازگار می‌شود.فصل رشد کوتاهی داشته و به آب کمی نیاز دارد. احتمالاً ارزن کمتر از هر غلهٔ اصلی دیگری به آب نیاز دارد.ولي به علت سيستم ريشه اي كم عمق در اثر خشكي آسيب مي بيند . اين محصول در خاك هاي شني رشد خوبي ندارد. بيماري ها در ارزن پروسو رايج نيستند ، اما برخي بيماري ها به ويژه لكه نواري باكتريايي و سياهك خوشه ايجاد خسارت مي كنند . اين بيماري ها در هنگام تشكيل دانه ايجاد مي شوند ، بنابراين ، ضدعفوني بذرها قبل از كاشت لازم است .
روش کاشت ارزن:
۱ – خاک مناسب برای کاشت بذر ارزن
خاک های لومی و لومی شنی مناسب کشت ارزن هستند. خاک های سنگین چندان مناسب برای کشت ارزن نیستند بخصوص در موقع سبز شدن بذر، مشکل سله محدود کننده خواهد بود. خاک باید بدون زه آب و کاملاً زهکشی شده باشد.
۲ – تاریخ کاشت بذر ارزن
در زمانی که درجه حرارت خاک ۱۵-۱۴ سانتیگراد شده باشد امکان کشت آن وجود دارد.
مناطق سرد: اواخر اردیبهشت تا تا نیمه اول خرداد
مناطق معتدل : اوایل تا اواسط اردیبهشت درکشت اول ، اواخر خرداد تا اواخرتیرماه
مناطق گرم : اواسط فروردین تا اوایل اردیبهشت درکشت اول ،اواخر مرداد تا اوایل شهریور در کشت دوم
۳ – میزان بذر ارزن در هکتار
میزان بذر مورد نیاز ۱۵-۱۰ کیلوگرم درهکتار در کشت ماشینی و حدود ۲۰-۱۵ کیلوگرم در کشت دستپاش، فاصله مطلوب ردیف ها از همدیگر حدود ۵۰ سانتیمتروفاصله بوته ها از هم حدود ۱۵-۱۲ سانتیمتر با عمق کاشت ۳-۲ سانتیمتر توصیه شده و ترکم مطلوب کشت ۴۰۰-۳۰۰ هزاربوته درهکتار می باشد.
۴ – تغذیه گیاهی ارزن
با توجه به وضعیت حاصلخیزی خاک و کشت قبلی میبایست نسبت به توصیه کودی اقدام کرد. در مجموع حدود ۱۰۰ کیلوگرم کود فسفاته، ۵۰کیلوگرم کود ازته و ۴۰ کیلوگرم کود پتاسه درهکتار مورد نیاز است. گرچه بهترین روش توصیه کودی انجام آزمون خاک می باشد.
۵ – آبیاری ارزن
لازم است در آبیاری اول و دوم دقت کافی انجام شود تا مشکل سله بستن خاک را بویژه در خاکهای سنگین نداشته باشیم.ارزن در دور آبیاری ۱۰-۷ روز یکبار بالاترین عملکرد را خواهد داشت. بطور متوسط میزان آب مصرفی این گیاه حدود ۴۰۰۰-۳۰۰۰ مترمکعب در هکتار می باشد.
۶ – برداشت ارزن
در شرایط حال حاضر استان (ادامه خشکسالی و محدودیت منابع آب) استفاده علوفه ای از ارزن با توجه به نیاز بالای بخش دامپروری استان به علوفه، مورد تاکید می باشد. بدین منظورمناسب ترین زمان برداشت شروع دانه بندی گیاه می باشد و جهت برداشت دانه هنگامی که رنگ خوشه ها و برگهای مسن به زردی گرایید بهترین زمان برداشت می باشد.
خواص دارویی و درمانی:
در طب سنتی بیان شده که ارزن از نظر طبیعت، حرارتی خنک‌کننده دارد و دارای ویژگی‌های ضد افسردگی و بی‌خوابی، آرامش‌بخشی، ضد قارچ، دافع بلغم، چربی خون و اخلاط سینه می‌باشد، قابض بوده و آرد آن درمان کننده اسهال صفراوی است و همچنین موجب تنظیم حرارت بدن می‌گردد.
سوپ ارزن در استفراغ و سوءهاضمه مفید است و همچنین استفاده منظم از سوپ آن برای ویار و تهوع بامدادی می‌تواند موثر باشد.
نقاط رشد و پراکنش:
امکان کشت آن در بیشتر مناطق گرم و معتدل وجود دارد.
در هندوستان،روسیه،اکراین و خاورمیانه، ترکیه و رومانی به طور وسیعی کشت می‌شود. در ایالات متحده ارزن برای تغذیه پرنده کاشته می شود.
منابع:
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/)
سایت پاکان بدر اصفهان (www.pakanbazr.com)
سایت مرجع مقالات فارسی (https://magirans.com/)
سایت https://falokhab.ir/
گیاهی علفی و پایا از خانوادۀ شاه‌پسند و بومی آمریکای جنوبی و ایالات متحده است که دارای ساقۀ خزنده و تقریباً چهارگوش که از طریق تماس بندهای ساقه با زمین و ایجاد ریشۀ نابه‌جا تکثیر می‌یابد. گل آذین های آن حاوی گل های سفید تا صورتی رنگ بوده که در مرکز آن به رنگ ارغوانی دیده می شود.گلهای این گیاه، کوچک و میوه‌اش کوچک و مدور است. برگ ها نیزه ای، واژتخم مرغی، گاهی اوقات گوشتی، به طول ۵ تا ۴۰ میلیمتر و پهنای ۴ تا ۲۰ میلیمتر، در بالا مضرص می باشد.
شرایط محیط رشد:
کشت این گیاه در خاک های مختلف به ویژه خاک های به خوبی آبیاری شده و مکان های آفتابی موفقیت آمیز بوده است. همچنین این گیاه خاک های حاصلخیز را ترجیح می دهد اما می تواند در خاک های فقیر از نظر مواد غذایی نیز رشد کند.
گزارش شده که این گیاه به خاک های مرطوب نیاز دارد بنابراین آبیاری آن باید به طور منظم صورت گیرد. البته برخی گزارش ها نیز حاکی از این است که این گیاه می تواند خاک های خشک را تحمل کند و در شرایط خشک نیز رشد کند.
در صورتی که آن را در سایه کشت کنید تعداد زیادی اندام رویشی و شاخ و برگ تولید می کند اما گل های زیادی تولید نمی کند. بنابراین برای تولید گل های فراوان بهتر است که محل های آفتابی را برای کشت آن انتخاب نمود.
این گیاه توانسته دمای تا منفی ۷ درجه سانتیگراد را در استرالیا تحمل کند.
تکثیر:
ازدیاد این گیاهان از طریق کشت بذرهای آنها صورت می گیرد. اطلاعات زیادی در مورد این گونه وجود ندارد اما کشت بذرهای آن در فصل بهار و در گلخانه موفقیت آمیز گزارش شده است. یکی دیگر از روش های تکثیر آنها، تقسیم بوته در فصل بهار می باشد.
خواص دارویی:
این گیاه، مفید برای معده، التیام‌دهندۀ زخم، مُدِر و ضد کِرم است.
نقاط رشد و پراکنش:
در بیشتر نواحی حاره و نیمه‌حاره‌ای و در شمال و جنوب ایران می‌روید.
منابع:
سایت ویکیجو (https://wikijoo.ir/)
سایت نارگیل (https://nargil.ir/)
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی است از سرده خُرفِه، یکساله با برگهای ضخیم آبدار سبز و لزج و گلهای زرد یا سفید کوچک و تخم‌های سیاه ریز که خواص دارویی دارند.ساقه آن ضخیم و مفروش به‌روی زمین و مایل به سرخی و بسیار شکننده است.
خرفه پرپهن دو گونه دارد:
۱- نوع وحشی: پرپهن وحشی گیاهی است خزنده با ساقه‌های خوابیدهٔ قرمز رنگ و برگهای دایره‌ای گوشتی و گلهای کوچک زرد رنگ. پرپهن وحشی علف‌هرزی است آبدار که در شرایط گرم و خشک به خوبی رشد میکند و توسط بذر و نیز در صورت مرطوب بودن خاک توسط قطعات ساقه تکثیر می‌یابد.
پرپهن خاکهای شل و غنی شنی را ترجیح می‌دهد، اما می‌تواند در دامنه گسترده‌ای از خاک‌ها و شرایط اقلیمی مختلف رشد کند. این گیاه آنقدر گوشتی است که می‌تواند پس از قطع شدن همچنان زنده بماند و حتی بذر تولید کند و به همین دلیل از بین بردن و کنترل آن بسیار دشوار است.
۲- نوع پرورشی: این نوع پرپهن ساقه‌های کلفت آبدار سرخ رنگی با بلندی ده الی چهل سانتیمتر دارد.تکثیر پرپهن از طریق کاشت بذر آن صورت می‌گیرد. بذر را مستقیماً در مزرعهٔ اصلی در ماه‌های اردیبهشت تا تیر ماه می‌کارند. خاک مزرعه باید غنی باشد و چون احتیاج به آب زیادی دارد، آبیاری آن باید مرتباً صورت گیرد.
*در ایران معمولاً پرپهن را می‌کارند.
مواد مؤثره:
برگ آن دارای ویتامین ث است.
پژوهش‌های جدید دانشمندان نشان داده‌است که در پرپهن اسید چرب اومگا ۳ وجود دارد، این همان چربی معروفی است که در روغن ماهی یافت می‌شود و عامل مؤثری در کاهش کلسترول و فشار خون است.
خواص دارویی و درمانی:
طبیعت پرپهن سرد و تر است.
- قابض و مدر است،
- مسکن صفراست و حرارت خون و کبد و معده را تسکین می‌دهد.
- پرپهن در رفع سر درد، تسکین عطش، قطع هر نوع خونریزی، خرد کردن سنگ مثانه، کاهش سرفه و سوزش مجرای ادرار و مثانه و روده‌ها و بواسیر مفید است.
- تخم پرپهن ضد کرم کدو است و عصارهٔ ساقه و برگ آن برای بیماری کبد و درد کلیه مفید است.
- برای اسهال و سوزاک و ترشحات سفید مهبل مفید است و برای بچه‌ها مسهل است.
- تصفیه کنندهٔ خون، تب بر و ضد سم است.
- در استعمال خارجی شیرهٔ گیاه یا له شده آن برای تحلیل ورم و تومور و التیام زخم‌های شدید سوختگی، بواسیر، بیماری‌های پوستی (چون خارش و جرب)، تحلیل آبسه، گزیدگی نیش حشرات، عقرب و مار گزیدگی مفید است.
موارد استفاده:
- تخم پرپهن را در شیرینی پزی برای تزیین نان برنجی و نان کشمشی و غیره بکار می‌برند.
- تخم پرپهن در ترشی نیز کاربرد دارد.
- استخراج روغن مصرفی خوراکی
مناطق رشد و پراکنش:
نوع وحشی‌اش نیز در مناطق شمالی ایران، در اطراف رشت، لاهیجان، تهران، تفرش و اراک به‌طور خودرو می‌روید و در استان‌های جنوبی از جمله استان بوشهر بعنوان یک سبزی بسیار پرکاربرد کاشته و با انواع غذاها از جمله نوعی ماهی حشینه شور آب‌نمک‌آوری شده یا ماهی نمک‌سود استفاده می‌شود.
منابع:
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/)
سایت پرینس دنتال (http://princedental.ir/)
نام های دیگر: لاله داغدار، لاله خودروی، شقایق سرخ، خشخاش منثور، خشخاش بری
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاه شقایق تیره خشخاش گیاهی علفی، زیبا و به ارتفاع ۲۵ تا ۹۰ سانتی متر است. برگ آن شبیه به برگ زنبق و از سه چهار عدد تا نه می باشد. برگ های آن پوشیده از کرک و دارای پهنگی منقسم به تقسیمات عمیق دندانه دار و یا قطعات نسبتا جدا از یک دیگر، مخصوصا در قسمت انتهایی ساقه است. گل آن مانند شقایق و بزرگتر از آن، بیخ آن مانند پیاز به قدر فندقی و طولانی در چند پرده، پرده درونی آن شبیه به ابریشم مطبوخ و بسیار نرم، پرده بیرونی آن سیاه، مغز آن سفید و شیرین، ساق آن به قدر چهار انگشت است.
ترکیبات شیمیایی:
گل شقایق دارای الكالوئیدی به نام رادین (rhoeadine) است. این الكالوئيد در کاسبرگ ها و هم چنین در تخمدان گل شقایق به مقدار زیادتر وجود دارد. به علاوه مواد دیگری در گل شقایق نظير اسيدرادیک (ac. rhoeadique)، اسید پاپاوریک (ac. papaveriquo)، دو ماده رنگی، اسید مکونیک، موسیلاژ، صمغ، قند و غیره یافت می شود. رادین Rheadine) Rhocadine)، الكالوئیدی به فرمول C۲۱H۲۱NO۶ و به وزن ملکولی ۳۸۳.۳۹ است و از کپسول های شقایق استخراج گردیده است. سنتز کامل آن (سنتر توتال) توسط Klotzer و همکارانش عملی شده است.
رآدین در اتانول به حالت متبلور به دست می آید. نقطه ذوب آن، گرمای ۲۵۲ – ۲۵۴ درجه است. به مقدار بسیار کم در استات اتیل و کلرور متیلن حل می شود ولی در آب، الكل، کلروفرم، بنزن و اتر غیر محلول است. اسید رادیک (Acide Rhoeadique)، به صورت گرد سفید رنگ و آمرف است. در آب و الكل حل می شود. به محلول های آبی آن اگر قلیائیات افزوده شود، رنگ بنفش ولی اگر پرکلرور آهن اضافه شود، رنگ سیاه حاصل می گردد.
اسیدهای رقیق، دم کرده آن را در حرارت به رنگ قرمز در می آورند. در حالی که همین دم کرده در مجاور قلیائیات، رنگ قهوه ای و تحت اثر اسید سولفوریک غلیظ، رنگ سبز حاصل می کند.
خواص دارویی و درمانی:
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت گل شقایق خیلی سرد و خشک است.
- شادی بخش و سکرآور و خواب آور و اشتها آور و هاضم و محرک و سرخ کننده چهره است.
- دیوسکورید، جوشانده کپسول آن را در نوشیدنی، جهت رفع بی خوابی توصیه نموده است.
- برای دانه تیره خشخاش اثر ملین ملایم و برای گل های آن، اثر نرم کننده در التهاب و اورام قائل بوده است.
- در زمان Matthiol (سال ۱۵۵۴ میلادی)، مصرف پوسیون حاصل از گرد گلبرگ های شقایق برای درمان ذات الجنب معمول بوده و اطبا، شیره تازه حاصل از گلبرگ های خیس خورده در آب را برای درمان بیماری فوق موثرتر می دانسته اند.
- گل شقایق، اثر آرام بخش و نرم کننده، معرق و خلط آور دارد.
- گل شقایق در مداوای برونشیت، نزله های ششی، آنژین ها، سرفه های مقاوم، سیاه سرفه و آسم داروی مناسبی شناخته شده است. مصرف آن در تب های دانه ای و به عنوان مسکن در بیماری های سینه و هم چنین به عنوان معرق در ذات الجنب اثرات مفید ظاهر میکند.
- گلبرگ شقایق چون از طرفی به خلاف خشخاش، فاقد مرفین است و مضار آن را ندارد از طرفی دیگر دارای بعضی از اثرات درمانی خشخاش ولی به نحو ضعیف تر است، از این جهت قرون قبل آن را جانشین تریاک، در بیماری های اطفال می دانسته اند.
- پزشکان قرون قبل مانند Bulduc در سال ۱۷۱۲، شیره کپسول شقایق را به مقدار ۰.۱۰ تا ۰.۲۰ گرم، به جای تریاک در بیماری ها به کار می برده اند به علاوه از تجارب خود به این نتیجه رسیده بودند که جوشانده ۱۲ کپسول شقایق، اثری مشابه یک کپسول خشخاش ولی به نحو ضعیف تر در مداوای بعضی از بیماری ها دارد. از این جهت مصرف آن در رفع بی خوابی اطفال و اشخاص مسن و همچنین کسانی که در مقابل مصرف تریاک حساسیت دارند و یا مواد مخدر در آن ها کیفیت آنافیلاکسی (anaphylaxie) ایجاد می نماید، همواره مورد قبول و تایید دانشمندان مختلف بوده است.
- برای گلبرگ های شقایق ، مصارف دیگری نیز توسط پزشکان و دانشمندان مختلف با توجه به صفاتی که این گیاه دارد، ذکر گردیده است چنان که Celse، مصرف حب آن را که از جوشاندن گیاه کامل در نوشیدنی و تغلیظ آن، به دست آمده باشد در رفع درد گوش و جلوگیری از دیسانتری های ساده موثر می دانسته است.
نقاط رشد و پراکنش:
در مزارع، اماکن سایه دار، دشت ها، نواحی کم درخت جنگل ها و دامنه های کم ارتفاع کوهستانی می روید. پراکندگی آن به صورتی است که در غالب نواحی کره زمین یافت می شود.
گرگان: گنبد قابوس. گیلان: لاهیجان، رودبار، آذربایجان: دشت مرغان، تبریز، بختیاری، خوزستان: بین شوش و دهلوران، بین هفت تپه و اهواز،چهار محال و بختیاری، کرمان: بم در ارتفاعات ۹۰۰ متری. باید توجه داشت که به گل شقایق، گلبرگ های چند نوع Papaver زیر که بعضی از آن ها ظاهری کاملا شبیه به آن دارند، افزوده نگردد.
منابع:
سایت پیک شفا (www.peykshafa.ir)
سایت آیدانا (https://aydana.com/)
نامهای دیگر: آیلان، درخت بهشتی، “اروج” ، “شجره الله”، “شجره الاسماء “و در گویش گیلکی به آن کول (کهل kol) دار می گویند.(کول دار، کئول دار، کهل دار)
درخت عرعر درختی زیباست، که جزء خانواده سیما روباسه می باشد. بومی مناطقی از چین و تایوان است. نام چینی آن (Ailanto) مفهوم آسمانی دارد.
خصوصیات گیاهشناسی:
درختی است دو پایه و خزان کننده و از خانواده Simaroubaceae که دارای برگ های پهنی است که دندانه دار و به رنگ سبز می باشد. از درخت عرعر بیشتر در فضای سبز شهری استفاده می شود، چرا که در برابر آلودگی های صنعتی مقاوم است. البته از جهتی دیگر درخت عرعر برای داخل شهر چندان مناسب نیست چرا که با رشد سریعی که دارد شاخه‌های آن به خیابان کشیده می‌شود و مانع رفت و آمد وسایل نقلیه شهری و همچنین ایجاد مزاحمت و اختلال در سیستم برق رسانی می شود.
میوه درخت عرعر بال دار می باشد که پس از رسیدن به رنگ قرمز در می آید. این درخت زیبا ریشه های خزنده ی زیادی دارد. خواص دارویی و درمانی نیز دارد.
گونه ای درخت است که رشد سریعی دارد. ریشه های آن به سرعت پراکنده می شوند، در شرایط مناسب تند و بوته وار می روید. جوانه‌های خرم و پربرگ از ریشه های پراکنده سر می زنند و تا دو - سه متر می رسند و منطقه نمناک را یکساله می پوشانند. درختان چنین جنگلی پس از بیست تا بیست و پنج سال به ارتفاع حدود سی متر می رسند.
جوانه ها صاف و قهوه ای و میانشان به نسبت پوک است. پوست تنه نوع ایرانی در بلوغ و پیری رفته رفته به سفیدی می گراید. تاج درخت چتری ناآراسته است. برگچه های بیضی شکل، صاف و براق بر دمبرگ سی تا نود سانتی روبروی هم ریسه شده و برگ پَروَش بزرگی فراورده اند. عرعر ایرانی حدود فروردین جوانه می زند و برگ های سرخ فام سربر می آورند.
برگریزانش دیرگاه پاییز روی می دهد و برگ ها نخست به زردی می گرایند.
خواص دارویی و درمانی:
- مؤثر جهت دفع كرم كدو
- مؤثر جهت درمان اسهال
- جهت زخم های انگلی پا كه توأم با خارش مي‌باشند با جوشانده برگ های اين درخت پاها را می شويند.
- محلول جوشانده درخت عرعر يك حشره كش قوی می باشد.
- مؤثر در درمان ورم پروستات
- رفع سوء هاضمه و ناراحتی های گوارشی و روده ای و درمان احتلام
- به خاطر مدر بودن آن جهت ورم مثانه و سنگ‌هاي ادراري مورد استفاده قرار می گيرد.
- مؤثر جهت درمان عادت ماهانه دردناك
- جهت بيماري نقرس و رماتيسم نيز مفيد می باشد.
- جهت سنگ صفراوی از دمكرده ريشه اين گياه می توان استفاده كرد.
مضرات:
- ریشه قوی و سریع الرشد این درخت با قدرت نفوذ زیادی که دارد ممکن است به دیوارها ،لوله های آب ،سیستم فاضلاب، جاده و ریل راه آهن آسیب بزند.
- این درخت به صورت رقیبی جدی و تهدیدی برای گونه های بومی و محصولات زراعی می باشد و موادی از خود ترشح می کند که رشد گیاهان و درختان مجاور را به نفع خود مختل میکند و دارای نوعی ویژگی دگرآسیبی و آللوپاتیک است.
- گرده و مواد شیمیایی آن ممکن است باعث ایجاد آلرژی کنند و در موارد خاص باعث مسمومیت و مرگ افراد شود.
نقاط رشد و پراکنش:
درختی است مناسب برای جنگل کاری حاشیه شهرها در خاک های خشک و سنگلاخی که برای جلوگیری از فرسایش خاک در مناطق سیلابی می‌توان از این درخت استفاده کرد.
این درخت بومی چین ، جنوب کره و ژاپن است اما امروزه تقریباً در همه قاره ها با آب و هوای گرم و معتدل یافت می شود و در ایران نیز رویش خوبی دارد.
* برای آشنایی بیشتر با کاشت و تکثیر درخت عرعر و آسیبهای آن، مقاله موجود در قسمت دانش و فناوری - همین فعالیت اقتصادی مطالعه شود.
منابع:
سایت بیتوته (www.beytoote.com)
سایت http://iraniantree.com/
نامهای دیگر: چهار پسته، شال زیتون، دیوزیت، سنجد تلخ، زیبیل، آقاجی و قی غلام، «Bead Tree»، درخت توپ چین، درخت بهشت، درخت چتری تگزاس و نیز سرو سفید .
زیتون تلخ نام یک گونه از سرده زیتون‌تلخ است. میوه های این درخت تا مدت ها حتی بعد از رسیدن بر روی شاخه ها باقی می‌ماند. خوردن میوه ها برای انسان سمی است و برای کودکان ممکن است خطرناک باشد ولی برای پرندگان تغذیه ای مناسب در فصل زمستان است .
خصوصیات گیاهشناسی:
زیتون تلخ درختی است با تاج چتر و برگ های درشت پرمانند و متراکم آن به صورت آویخته بر شاخه ها قرار دارد. درختی برگ ریز است که به سرعت رشد میکند، ولی دوره زندگی کوتاهی دارد. خوشه های گل بنفش و معطر آن در بهار شکوفا شده که بعد با میوه های زرد جایگزین می شود و تا ارتفاع ۷ تا ۱۵ متر و قطر تاج پوششی ۹ تا ۱۸ متر رشد می کند.
درختی است متراکم با شاخه های گسترده و تاجی چتری، پوست تنه قهوه ای تیره و زبر و شیاردار. برگ آن سبز براق و درخشان و متناوب، مرکب دو بار شانه ای به طول ۳۰ تا ۹۰ سانتیمتر است که از برگچه هائی به طول ۳ تا ۶ سانتیمتر و عرض ۲ تا ۳ سانتیمتر دارای دندانه های تیز تشکیل شده اند. آنها به صورت متراکم و آویخته بر شاخه ها قرار می گیرند.
گلهای آن در فروردین و اردیبهشت گل های معطر و بنفش به قطر ۲ سانتیمتر به صورت خوشه ای به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر در انتهای شاخه های باریک کوچک شکوفا می شوند.
در پائیز میوه های صاف و درخشان به قطر ۱٫۵ تا ۲ سانتیمتر نمایان می شود.
شرایط رشد و تکثیر:
زیتون تلخ نسبت به خاک های ضعیف، تیره و شرایط صحرائی سازگار است و برودت زمستانی زیر صفر را تحمل می کند. آکادمی ملی علوم آمریکا اظهار داشته که درخت زیتون تلخ در صورت رشد کامل می‌تواند در برابر یخبندان مقاومت کند، در حالی که اگر درخت نحیف باشد، این شرایط قابل تحمل نیست. این درخت در گرم‌ترین ماه سال حداکثر دمایی که می‌تواند تحمل کند حدود ۳۹ درجه سانتی گراد است و شادابی برگ های خود را حفظ میکند ولی اگر دما از آن هم بالا تر رود باعث آسیب به برگ ها و از دست دادن شادابی آنها می شود.. کمترین دما برای دوام این درخت، ۵- درجه سانتیگراد است. بهترین دما برای رشد این درخت دمایی در حدود ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است.
هرس: در صورت نیاز در پائیز هرس خشکه برداری یا هرس فرم شود.
آبیاری : زهکش خوب ضروری است. در عین حال نهال زیتون تلخ باید مرتب آبیاری شود اما هرچه درخت بزرگتر می‌شود نیاز آبیاری نیز کمتر می‌شود. درخت‌های بالغ زیتون تلخ به ماهیانه دو تا سه بار آبیاری نیاز دارند. این درخت در ماه‌های سرد زمستان نیازی به آبیاری نخواهد داشت. زیتون تلخ به خشکی مقاوم است و می تواند آب و هوای کویری را تحمل کند. بهتر است در ۲ سال اول رشد مانع از خشکی خاک آن شد و با بالغ شدن آن نیاز آبیاری اش کم و یا بی نیاز می شود. خیس ماندن خاک موجب از بین رفتن آن می شود.
تغذیه : تنها در صورتی که درخت دچار سوء تغذیه باشد، در بهار کود ازته داده شود.
آفات و بیماری ها: نسبتاً عاری از هر دو است.
عیوب: شاخه ها شکننده اند. عمر درخت کوتاه است . بذر پاشی زیاد و زایدات زیاد دارد.
نور: درخت زیتون تلخ به نور کامل خورشید(حداقل روزی ۶ ساعت) نیاز دارد،میزان بیشتر آن ضرری ندارد. اما کمبود نور موجب عدم رشد میوه و شکوفه ها می گردد.
خاک: این گیاه در هر خاکی می‌تواند کاشته شود. اما خاک مناسب آن خاک لوم شنی با زهکشی مناسب و عمیق است.
خواص دارویی و درمانی:
- در هند از برگهای آن به عنوان یک کرم کش استفاده می‌شود.عصاره برگهای آن کرم کش است.
- عصاره آن شدت حمله‌های آسم را کاهش می‌دهد.
- پوست ریشه درخت، میوه و گلها و برگهای آن محلل و باز کننده انسداد و گرفتگی مجاری عروق، و حامی بدن در مقابل عفونتها و مسمومیت است.
- از ضماد برگ و گلهای آن برای تسکین سردرد و اعصاب استفاده می‌شود.
- عصاره برگهای آن سنگ‌ها را خرد میکند.
- عصاره برگهای آن مدر می باشد.
- عصاره آن قاعده‌آور است.
- از برگ‌ها و پوست و میوه های آن در استعمال خارجی و داخلی برای جذام و خنازیر استفاده می‌شود. چون در ترکیبات این گیاه سم وجود دارد بهتر است زیر نظر پزشک مصرف شود.
- برای زخم‌های شدید و سخت برگهای اسفناج را در روغن زیتون بپزید و به صورت پماد روی زخم بگذارید هر دفعه تازه درست کنید.
- اگر گل سرخ تازه را با روغن زیتون مخلوط نموده بصورت خمیر درآورده در محل درد ببندیم (رماتیسم، سیاتیک و نقرس) درد را تسکین می‌دهد.
سایر کاربردها:
میوه های درخت زیتون تلخ را می توان پس از خشک شدن به رشته کشیده یا به عنوان دانه های تسبیح به کار گرفت. این گیاه به خصوص در نواحی گرم مفید است. تاج چتری آن با رشد سریع و ایجاد سایه عمیق و سنگین،اقلیم خرد مطبوع ایجاد می کند. همچنین به عنوان غذای دام و طیور و گاهی برای ساخت مواد محرک به کار می رود.
نقاط رشد و پراکنش:
این گونه بومی کشور چین، پاکستان، هند، آسیای جنوب شرقی و استرالیا است .
درخت زیتون تلخ در مزارع، چمن زارها، در امتداد جاده‌ها، حاشیه مناطق جنگلی و در اطراف خانه‌های قدیمی رشد میکند.
این درخت عموماً در آب و هوای گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل یافت می‌شود.
منابع:
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/)
سایت دکتر ساینا (www.drsaina.com)
سایت https://pinfopedia.org/
سایت http://nahalekaraj.ir/
نامهای دیگر: سیب زمینی ترش، شلغم شیرازی، یرالماسی. در کُردی به آن گوبزرکە و در ترکی زنجانی به آن موُرچالیق گفته می شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی علفی، چندساله و دارای ساقه‌ای به ارتفاع ۱٫۵ تا ۳ متر است. ساقهٔ این گیاه راست و خشن می‌باشد. برگهای آن عموماً ساده، منفرد، نوک تیز و دارای کناره‌های دندانه‌دار است. سیب زمینی ترشی گیاهی است از خانواده مركبات كه گلهایی شبیه به گلهای آفتابگردان دارد. البته گلهای این گیاه كوچك‌تر از آفتابگردان بوده و غده آن قابل مصرف است. این گیاه با سرعت بالا رشد می‌كند و آفتاب را بسیار دوست دارد و در خاك ضعیف نیز رشد می‌كند. مقاومت این گیاه در برابر سرما زیاد است و در صورت عدم برداشت تا دمای ۱۵- را تحمل و باقی می‌ماند. به دلیل ریزوم‌هایی كه دارد سریع رشد می‌كند كه ارتفاع آن گاهی به ۴ متر نیز می‌رسد. رنگ این سیب‌زمینی‌ها از زرد تا قرمز متغیر است.
ترکیبات شیمیایی:
اصلی ترین تركیب موجود در این ماده غذایی مانند سیب‌زمینی‌های معمولی نشاسته نیست بلكه كربوهیدراتی به نام «اینولین» است كه برعكس نشاسته تأثیری در روی قند خون بیماران دیابتی ندارد. اینولین موجود در سیب‌زمینی ترشی به فروكتوز تبدیل می‌شود و برای همین می‌تواند در افراد حساس باعث نفخ و باد شود.
غده سیب‌زمینی ترشی دارای ۱ تا ۱٫۵ درصد اینولین و ۳ تا ۵ درصد قندهای مختلف و ۲ درصد مواد ازته است.
سیب زمینی ترشی خام حاوی ویتامین‌های زیادی به خصوص ویتامین‌های A، C و ۳B، ویتامین ب، ث و بازهای پورین، آرژی نین، هیستیدین، بتائین، کولین و هما گلوتی نین می‌باشد. این ماده غذایی همچنین حاوی پتاسیم، آهن، تیامین، نیاسین، فسفر، مس، منیزیم، اسیدفولیك و اسید پانتوتنیك (ویتامین B۵) است.
خواص دارویی و درمانی:
از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی غده آن کمی گرم و تر است.
- غذای مناسبی برای مبتلایان به بیماری قند «دیابت»: اینولین موجود در سیب‌زمینی ترشی به فروكتوز تبدیل می‌شود. فروكتوز یكی از آن تركیبات قندی است كه برای دیابتی‌ها مفید و قابل استفاده است.
- به عقیده متخصصان تغذیه، سیب‌زمینی ترشی انرژی‌زا بوده و خواص ضدعفونی‌كنندگی دارد. باید بدانید كه میزان انرژی موجود در ۱۰۰ گرم سیب‌زمینی ترشی حدود ۷۶ كالری است.
- این ماده غذایی همچنین می‌تواند باعث افزایش شیر خانم‌های شیرده شود.
- درمان لاغری: بدن ما نمی‌تواند اینولین موجود در سیب زمینی ترشی را هضم كند و برای همین هم سیب‌زمینی ترشی خاصیت سیركنندگی بسیار بالایی دارد. مزیت دیگر سیب‌زمینی ترشی اندك بودن میزان كالری آن است. همچنین برای درمان لاغری ناشی از صفرای سوخته و بیمارانی که از شدت قند خون لاغر هستند، مفید است و بدن آنها را مستعد چاقی میکند. توجه داشته باشید كه برخی افراد نسبت به اینولین حساسیت دارند و نمی‌توانند این تركیب را تحمل كنند. به خاطر اینكه این ماده در روده‌ها تخمیر شده و باعث بروز دل درد و ناراحتی‌های روده می‌شود.
- سیب‌زمینی ترشی حاوی خواص زیادی از جمله خواص ملینی و تقویت‌كنندگی است.
- این ماده غذایی دیورتیك است یعنی ادرارآور و همچنین اشتهاآور است.
- این ماده غذایی یكی از درمان‌های طبیعی و معروف روماتیسم است و فشارخون را پایین می‌آورد.
- از سیب‌زمینی ترشی برای رفع سرفه و سینه درد نیز استفاده می‌شود.
- زود هضم بودن این غده مفید برای بهبود زخم معده و روده می‌باشد.
- موجب تقویت قوای جنسی می‌شود و مخصوصاً ضعف قوای جنسی ناشی از قند بالا را هم درمان میکند.
نقاط رشد و پرورش گیاه:
منشأ اصلی آن در آمریکای شمالی بوده و اکنون در ایران هم پرورش می‌یابد. در ایران در اغلب مناطق کاشته می شود.
* برای اطلاع از چگونگی پرورش و کشت این گیاه به قسمت "دانش و فناوری" - همین فعالیت اقتصادی رجوع نمایید.
منابع:
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/)
سایت دکترسلام (www.hidoctor.ir)
سایت راسخون (https://rasekhoon.net/)
سایت عطارک (https://attarak.com/)
شاه پسند در قدیم به نام گیاه صلیب( Herb of the Cross ) معروف بوده است زیرا گفته می شود که آن را روی زخم های مسیح ریختند و خونریزی قطع شد. در واقع دارای خاصیت ضد خونریزی است.
در اثر مالش دادن بوی مطبوعی در تمام قسمت های این گیاه منتشر می شود ولی طعم آن گس و تلخ است.
این گیاه گونه های مختلفی دارد که متجاوز از صد نوع می باشد، ما در ایران بیشتر نوع تزئینی آن که شاه پسند درختی نام دارد را می شناسیم اما نوع دارویی آن نیز در ایران وجود دارد که ما در این مطلب بیشتر به آن نوع می پردازیم.
خصوصیات گیاهشناسی:
گیاهی است علفی, پایا و دارای ساقه چهار گوش و زاویه دار , به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتی متر که به حالت خودرو در کنار جاده ها, دشتها و مزارع می روید. گیاه دارای برگهایی متقابل, بیضوی دراز با دندانه های عمیق ( گاهی لوب دار ) و گلهایی به رنگ سفید گلی یا سوسنی دارد. کاسه گل آن منتهی به ۵ دندانه کوچک و نامساوی است. جام گل آن ظاهر قیفی شکل دارد و در داخل آن ۴ پرچم در حول مادگی دیده می شود. میوه اش تا رسیدن کامل در داخل کاسه گل باقی می ماند و بعداً به ۴ قسمت تبدیل شده از یکدیگر جدا می گردد در بین پایه های مختلف این گیاه نمونه هائی پیدا می شود که در آنها به تفاوت ۲ یا ۳ گل به یکدیگر پیوستگی دارند.
قسمتهای مورد استفاده:
برگ ها و سر شاخه های سبز آن
ترکیبات شیمیایی:
شاه پسند وحشی دارای مواد شیمیایی مختلفی نظیر تانن، موسیلاژ، ساپونین، وربی نالین، بتاکاروتن و ماده ای تلخ می باشد.
خواص دارویی:
شاه پسند وحشی از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است.
- قابض و ضد تشنج است.
- برای از بین بردن آب آوردگی بدن مفید است و بدین منظور باید آن را با ملاس چغندر خورد.
- برای تقویت قلب مفید است.
- خون را تمیز و تصفیه می کند.
- عرق آور است.
- مقدار شیر را در مادران شیرده زیاد می کند.
- کرم معده را کشته و از بین می برد.
- خلط آور است.
- برای برطرف کردن سرماخوردگی مفید است.
- کمبود ویتامین C را درمان می کند.
- برای درمان ناراحتی های پوستی مفید است. برای از بین بردن شوره ی سر، برگ های شاه پسند وحشی را خرد و با سرکه مخلوط کنید و به سر بمالید.
- بیماری زردی را برطرف می کند.
- برای رفع خونریزی لثه مفید است.
- سنگ کلیه و مثانه را خارج می سازد.
- گیاه شاه پسند که در دو نوع معمولی و آمریکای جنوبی (به لیمو) موجود است، می تواند زخم ها و ورم ها را با التیام نسوج بدن بهبود بخشد.
- این گیاه برای درمان نقرس نیز استعمال می شود.
- مصرف جوشانده گیاه شاه پسند، سبب درمان درد عصبی، سرگیجه و ضعف روانی می‌شود.
- همچنین مصرف جوشانده شاه پسند برای انواع ناراحتی های عصبی، سرفه، بی خوابی و حالات ترس و تب توصیه شده است. این گیاه ماده ی درمانی مناسبی برای موارد اسپاسم و ضد تب است.
- اما این گیاه قبل از همه یک ماده ی مطمئن برای معده است. در موارد اختلالات هاضمه و نفخ، هیچ چیز بهتر از شاه پسند آمریکایی جنوبی وجود ندارد.
- شاه پسند وحشی دارای خاصیت ضد درد و تورم است، بنابراین به جای آسپرین می توان یک فنجان چای این گیاه را نوشید.
*مضرات:
خوردن زیاد این گیاه ضربان قلب را کم می کند و باعث تحریک روده ها و رحم می شود. بنابراین کسانی که ناراحتی قلبی دارند و یا خانم های باردار باید در خوردن آن احتیاط کنند.
پرورش گیاه:
پرورش آن با همه پراکندگی وسیع که در نواحی مرطوب و معتدل کشور دارد گاهی انجام می شود. تکثیر شاه پسند وحشی از طریق کاشتن دانه و یا قلمه های آن انجام می گیرد. تخم را در اواخر اسفند در خزانه می کارند و در اوایل اردی بهشت، گیاه را به محل اصلی در هوای آزاد منتقل می نمایند. پرورش آن در هر نوع زمینی مشروط بر خوب و حاصلخیز بودن عملی می گردد. رطوبت لازم برای رشد کافی گیاه ضرورت کامل دارد. برگ و سرشاخه گل دار گیاه را در خرداد و تیر ماه قبل از نمو کامل گلها می چینند و سریعاً در محلی مناسب خشک می کنند، تا رنگ طبیعی آنها حفظ شود. از دستگاه خشک کن نیز در دمای حداکثر ۴۰ درجه سانتی گراد برای خشک کردن می توان استفاده نمود.
نقاط رشد و پراکنش:
با بررسی هائی که در نواحی شمالی ایران به عمل آمده, مشاهده گردیده که این گیاه در غالب نواحی مرطوب حاشیه جاده ها، دشت ها و مزارع و اماکن سایه دار پراکندگی دارد.
در جهان: این گیاه در نواحی جنوب آسیا، آفریقا و اروپا در حاشیه جاده ها می روید.
در ایران: این گیاه در منطقه وسیعی از نواحی شمالی مخصوصاً در اماکن مرطوب سواحل دریایی خزر و حاشیه جنگلها می روید. در نواحی مختلف البرز , اطراف تهران, کرج, قزوین, گیلان بین رشت و چالوس, در حاشیه جاده با حاشیه مزارع, آستارا, لاهیجان, گرگان: بند گز, نواحی جنوبی ایران, فارس, شیراز, پرسپولیس، کرمان: شهداد, جیرفت, خراسان: بین شیروان و بجنورد, بین مشهد و سلطان آباد نزدیک سبزوار, کاشان: قمصر, آذربایجان: ارومیه, کردستان به شمال سنندج در ارتفاعات ۲۰۰۰ متری, همدان, اراک: بین گردو و نهاوند, ایستگاه ازنا, بختیاری, لرستان: شهبازان: بیشه , خاورون در ۵۰۰ ۱۸۰۰ متری و درود.
منابع:
مجله پزشکی پارسی طب (https://fa.parsiteb.com/)
سایت عطارک (https://attarak.com/)
دانشنامه رشد (http://daneshnameh.roshd.ir/)
سایت پهنک (www.pahnak.com)