سامانه اطلاعات جامع فعالیت‌های
اقتصادی
نامهای دیگر: نام محلی آن در جنوب خراسان و کرمان گز شاهی و در بلوچستان گزلی و قوره گز و کِره می باشد. گز شاهی در طب سنتی با نامهای شوره گز، باهو گزا و اثل شناخته می شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
درختي است تند رشد، هميشه‌‌سبز و مقاوم به خشکي و شوري و قليائيت خاک، از خانواده Tamaricaceae که در دشت‌هاي شور و حاشيه رودخانه‌ها گسترش دارد. امکان استخراج برخي مواد شيميايي صنعتي از برگ، پوست و گال گز وجود دارد. انتشار این درخت از مصر و عراق و عربستان تا ایران و افغانستان و پاکستان بوده است. درختی است کبود رنگ و ارتفاع آن به ۱۰ تا ۱۵متر می‌رسد. برگ های درخت دارای نیام و انتهای آن ها نوکدار است. گل آذین آن خوشه ای باریک انبوه با پایک کوتاه است. گل هایش دارای گلبرگ باریک و کشیده است. چوبش سفید و شکننده است و در تثبیت ریگ های روان در جنوب کشور گاهی به کار می رود. این درخت به علت رسیدن ریشه به آب های زیرزمینی زمین عمر طولانی می کند. استقامت آن در برابر برف بسیار اندک است و در صورت بارش برف در مناطق گرمسیری خشک می شود.
ترکیبات شیمیایی:
در گال های درخت گز شاهی مقدار فراوانی در حدود ۴۳ – ۳۶ درصد تانن وجود دارد و در پوست آن حدود ۱۰ درصد و در چوب آن حدود ۱ درصد تانن یافت می شود.
خواص درمانی و دارویی:
- درمان بواسیر
- تقویت کبد و نرم کردن آن
- بازکننده انسداد و گرفتگی های مجاری طحال: از آب جوشانده شاخ و برگ گیاه استفاده گردد.
- تسکین درد دندان: آب جوشانده گیاه باعث تسکین درد دندان می شود.
- قطع خون از اعضای بدن: از گرد خاکستر سوخته گیاه استفاده شود.
- درمان آبله: از دود گیاه استفاده گردد.
- جلوگیری از ریزش و سفید شدن مو
*برای آشنایی با سایر خواص و زراعت این گیاه به قسمت "دانش و فناوری" در فعالیت اقتصادی "زراعت در اقلیم گرم و خشک" مراجعه نمایید.
نقاط رشد و پراکنش:
گز شاهی در بیشتر خاک‌ها رشد کرده و شرایط شوری را تحمل می‌کند. پراکنش خوب آن در مناطق مرکزی و جنوبی ایران مثلاً استان سیستان و بلوچستان دیده شده است.
این گیاه بیشتر در جاهای خشک، کنار آب‌های شور، در زمین‌های شوره زار و کنار رودخانه‌ها رشد می‌کند. مناسب‌ترین جا برای رشد و زیاد شدن آن منطقه های گرم وخشک بیابانی و خاک‌های شور است. این گیاه در برابر تغییر دمای هوا مقاومت زیادی دارد. به‌علاوه مناسب‌ترین خاک برای رشد گیاه گز، خاک لومی است. نزدیک دریا، شن‌های ساحلی و اطراف رودخانه‌ها جای مناسبی برای رشد گیاه گز هستند. همچنین در کنار نهرهای زمین‌های شور و شنی و گودال‌های مرطوب و بستر رودخانه‌ها این گیاه به خوبی رشد می‌کند.
زیستگاه این گیاه در مصر، عراق، عربستان، ایران، افغانستان و پاکستان می باشد و در ایران هم در شهر های برازجان، دالکی، بوشهر تا جاسک، بمپور، سیستان، بم و طبس دیده می شود.
منابع:
سایت مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور (https://rifr-ac.ir/)
سایت کویرها و بیابانهای ایران (www.irandeserts.com)
سایت نماگرد (https://namagard.com/)
سایت عطارک (https://attarak.com/)
مقدمه:
به زبان عربی چندین گیاه و به ویژه دو گیاه .borago officinalis L و Echium ameonum fish .et را لسان الثور می نامند. پزشکان سنتی اثرات درمانی هر دو گیاه را تقریباً یکسان دانسته اند اما آنچه در کتب طب سنتی نوشته مؤلفین ایرانی تحت عنوان لسان الثور آمده است حاصل تجربیات پزشکان ایرانی و مربوط به گیاهی با نام علمی Echium ameonum می باشد که به پارسی گل گاوزبان می نامیم و از گیاهان بومی ایران می باشد.
خواص دارویی این گیاه توسط رومی ها در اوایل قرن سوم قبل میلاد شناخته و به اروپا معرفی شد. هومر شاعر و مورخ یونانی از این گیاه به عنوان شادی آور و غم زدا نام برده است. رومی ها از سالیان بسیار دور برگ های گیاه را در شراب می خیساندند و از آن به عنوان نوشیدنی ارزشمند جهت آرام بخشی و برطرف نمودن مشکلات عصبی استفاده می کردند.
خصوصیات گیاهشناسی:
گاو زبان ایرانی گیاهی چندساله با ریشه های قطور، برگها زبانه ای و رزت، ساقه و برگها پوشیده از کرکهای زبر و خشن هستند. طول ساقه گل دهنده ۸۰-۶۰ سانتیمتر است، گل آذین با گلهای قیفی شکل به رنگ قرمز ارغوانی که پس از خشک شدن به رنگ آبی یا بنفش درمی آیند. در هر سنبله تعداد زیادی گل وجود دارد که به تدریج از پایین به بالا باز می شوند.
موسم گل این گیاه آغاز اردیبهشت تا اوایل خرداد است.
اندامهای مورد استفاده:
برخلاف گاو زبان ایتالیایی (Borage officinalis) فقط گلهای آن مورداستفاده قرار می گیرد.
ترکیبات شیمیایی :
گاو زبان ایرانی شمال دارای املاح فراوان شامل تانن، موسیلاژ و مقدار کمی آلکالوئید است. برگ های تازه آن دارای مقدار زیادی ویتامین C هستند.
خواص درمانی و دارویی :
- از مهم ترین خواص دارویی این گیاه، خاصیت آرام بخشی آن است که از طریق خوردن دم کرده گل های آبی این گیاه حاصل می شود.همچنین دم کرده خشک شده گل های آبی این گیاه در سرماخوردگی به عنوان معرق و افزایش دهنده فشار خون مورد استفاده قرار می گیرد.
- جوشانده گل گاوزبان ایرانی حواس پنجگانه را تقویت می‌کند و برای تنگی نفس مناسب است.
- جویدن برگ تازه آن برای درمان جوشهای چرکی دهان مناسب است.
- در بررسی های جدید آثار تحریک سیستم ایمنی این گیاه به اثبات رسیده است .
- گلها شهد فراوانی دارند و مورد توجه زنبور عسل قرار می گیرند. عسل گاوزبان جزء مرغوبترین عسل هاست.
- این گیاه در بیماری های تنفسی و حتی در رابطه با برونشیت، سرفه، زکام و آبریزش بینی می تواند داروی مؤثری باشد. یک دم نوش مناسب هنگام سرماخوردگی به ویژه در ابتدای شروع علایم، دم کرده گل گاو زبان به همراه کمی لیموعمانی است. این نوشیدنی اگر زیاد ترش نباشد، موجب خروج مواد ناسالم از بدن فرد بیمار می شود.
- دارویی مفید برای کلیه، مثانه و به طور کلی برای مجاری ادراری و کاهش تب است که در تمامی موارد می تواند مفید باشد.
- گل گاو زبان به عنوان مدر مسکن معرق و کاهنده فشار خون به کار می رود.
- عصاره آبی گل گاو زبان می تواند دارویی مؤثر و بی خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال افسردگی عمده باشد.
- در درمان بیماری سرخک و مخملک مفید است.
به علت زیبایی گل گاوزبان در ایجاد فضای سبز هم می توان از آن استفاده کرد.
نحوه کاشت گل گاو زبان ایرانی :
تکثیر گل گاوزبان با استفاده از بذر انجام می شود و آن را در فصول بهار و پاییز می توان کشت کرد. این گیاه به طور مستقیم در زمین اصلی و همچنین از راه خزانه گیری و نشاکاری قابل تکثیر است. اما روش نشا کاری بهتر است نشاها در مرحله ی ۲ تا ۴ برگی و گاهی تا ۶ برگی به زمین اصلی انتقال داده و با فاصله ۵۰×۵۰ سانتیمتر می کارند. این گیاه قابلیت کشت به صورت دیم را نیز دارد. بذر لازم برای تکثیر گاوزبان شمال ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم برای هر هکتار است.
برداشت محصول گل گاوزبان ایرانی :
در گاوزبان ایرانی فقط گل برداشت می شود. در سال اول گیاه به صورت زرد بوده، و از سال دوم گل می‌دهد، که تا ۸-۷ سال رشد و نمو آن می تواند ادامه یابد. سالهای چهارم و پنجم پربازده ترین سالهی گلدهی آن است. گلدهی از نیمه ی اردیبهشت ماه در هر سال شروع شده و تا تیر ماه ادامه دارد. با آغاز شکفتن گلها، اقدام به گلچینی می‌شود. در صورت تاخیر در برداشت، گلها پس از یکی دو روز ریزش کرده و جمع آوری آنها از سطح خاک بسیار مشکل می‌شود. گلهای جمع آوری شده بر روی پارچه تمیز و در سایه خشک میشوند. گلهای تازه به علت شهد موجود، بسیار چسبناک هستند و موجب تجمع مورچه ها میشوند. در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک کشور طی ۴۸ ساعت گلها به طور کامل خشک می شوند، در حالی که در نواحی شمالی کشور خشک شدن تا یک هفته طول میکشد. از هر ۱۰۰۰ گرم گل تر، ۲۰۰ گرم گل خشک به دست می آید. گلهای تازه به رنگ ارغوانی هستند و در صورتی که در شرایط مطلوب خشک شوند به رنگ بنفش درمی آیند، اما در شرایط عدم تهویه و با زیاد بودن رطوبت، رنگ گلهای خشک شده به سیاهی می گراید و احتمال کپک زدگی هم زیاد می‌شود.
تعداد نیروی کار لازم برای برداشت هر هکتار گل گاوزبان ۸۰-۷۰ کارگر روز است. بنابراین این محصول از نظر اشتغالزایی مهم است و هزینه گل چینی مهمترین جنبه ی اقتصادی تولید این محصول است. محصول گل گاوزبان بسیار مورد توجه بازار داخلی (عطاریها) است و ارزش اقتصادی چشمگیری دارد. از هر هکتار زمین حدود ۷۰۰-۴۰۰ کیلوگرم گل خشک به دست می آید.
عوامل محیطی:
در مناطق خشک و نیمه خشک کشور در خاک‌های سبک و سنگین رشد خوبی دارد و به صورت کشت شده محصول خوبی تولید می کند. این گیاه به علت گستردگی ریشه تا حدی به خشکی خاک مقاوم است. همچنین در شرایط آب و هوایی مناطق کوهستانی سردسیر، نیمه مرطوب که در طول بهار و تابستان به طور نسبی دارای باران‌های متناوب هستند و خاک مرطوب با زهکشی مناسب دارند، کشت این گیاه امکان پذیر است.
نقاط رشد و پراکنش:
معمولاً پراکندکی آن در زمین هایی است که تحت اثر تابش ملایم نور خورشید قرار دارد و نیز از مواد ازته غنی باشد. بنابراین نوع وحشی آن بیش تر در کنار نرده ها ، باغ ها، روی تل کودهای طبیعی و مزارع آفتاب گیر می روید.
پراکنش آن در جزایر قناری، اروپا غرب آسیا، شمال و جنوب آفریقاست.
گل گاو زبان ایرانی در ارتفاعات شمال و دامنه های رشته کوه البرز در ارتفاعات ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ به صورت خودرو و به صورت کشت شده نیز وجود دارد. این گیاه تقریباً در تمام نواحی گیلان و مازندران، ارتفاعات کندوان، کلاردشت، ارتفاعات چالوس، بین منجیل و رستم آباد و … گزارش شده است .
منابع:
سایت فروشگاه اینترنتی پوپونیک (https://poponik.com/)
سایت شبکه خبری آموزشی گیاهان دارویی (https://medplant.ir/)
سایت روزنامه اطلاعات (www.ettelaat.com)
یونجه گیاهی است چند ساله یا دائمی که ریشه ای راست و مستقیم دارد. این گیاه از دولپه های‌ها و گیاهان گلدار است و در راستهٔ باقلاسانان و خانوادهٔ باقلاییان طبقه‌بندی شده‌است. انواع و واریته‌ها و نژادهای مختلف یونجه متعلق به سردهٔ یونجه هستند.یونجه از گیاهانی است که خاستگاه اصلی آن ایران است. یونجه اصولاً مبدأ کویری دارد و در حال حاضر در تمام مناطق معتدل و شبه قاره کشت می‌گردد.
خواص دارویی و درمانی:
یونجه از نظر طب قدیم ایران گرم است. البته تازه آن گرم و تر و خشک شده آن گرم و خشک است.
- یونجه از نظر اینکه دارای بسیاری از مواد معدنی می‌باشد شیره آن برای بچه‌هایی که در حال رشد هستند و استخوان بندی محکمی ندارند بسیار مفید است. حتی امروزه پودر این گیاه را در داروخانه‌ها می‌فروشند.اشخاص بزرگسال هم برای بالا بردن انرژی می‌توانند از این شیره استفاده کنند.
- یونجه را به صورت تازه یا جوانه آنها را با سالاد میل کنید. جوانه یونجه را به صورت بسته‌بندی شده می‌توانید از سوپر خریداری کنید.
- یونجه ملین است.
- یونجه دو برابر اسفناج آهن دارد بنابراین خون ساز است و برای کسانیکه به کم خونی مبتلا هستند مفید است.
- یونجه بعلت دارا بودن آهن برای درمان بیماری راشیتیسم بکار می‌رود.
- عوارض کمبود ویتامین ث با خوردن یونجه از بین می‌رود.
- یونجه تازه در بسیاری از کشورها مانند چین و روسیه و آمریکا به مقدر زیاد به جای اسفناج مصرف می‌شود.
- ضماد پخته یونجه را اگر روزی چند بار روی اعضایی که رعشه دارند بگذارید آنها را شفا می‌دهد.
- تخم یونجه قاعده‌آور است و برای این منظور تخم یونجه را به صورت دم کرده مصرف کنید.
دم کرده یونجه درمان اسهال است.
- برای نرم کردن سینه و تسکین سرفه روزی ۲–۳ فنجان دم کرده تخم یونجه را مصرف کنید.
- برای درمان رعشه تخم یونجه را در روغن زیتون بریزید و مدت یک هفته جلوی آفتاب بگذارید سپس آن را صاف کنید و روزی چند قاشق از آن را بخورید و همچنین روی اعضایی که رعشه دارند بمالید.
- یونجه حاوی مقدار زیادی ویتامین است. کوبیده آن زخم را به سرعت التیام داده و از خون‌ریزی جلوگیری می‌کند.
مواد معدنی و پروتین‌ها:
یونجه سرشار از ویتامین‌های A,C،E,K و همچنین دارای آمیلاز است که آنزیم مخصوص هضم مواد نشاسته‌ای می‌باشد.
آنزیم‌های بسیاری در یونجه یافت می‌شود به‌عنوان مثال می‌توان از امولسیون، اینورتاز، و پکتیاز نام برد. یونجه دارای حدود ۲۰٪پروتئین می‌باشد آمینواسیدهای موجود در پروتئین‌های یونجه عبارت‌اند از:
لیزین، آرژنین، هیستیدین، آدنین، فنیل آلانین، آسپاراژین و سیستین. یونجه دارای اسید فسفریک نیز هست. یونجه همچنین دارای منیزیوم، آهن و مقدار جزئی ارسنیک و سیلیس است؛ بنابراین یونجه از نظر مواد غذایی بسیار قوی است و غذای خوبی برای انسان و حیوانات است.
مقدار قابل ملاحظه‌ای ویتامین A , B۶,D,E,C ,K و مواد معدنی پتاسیم کلسیم فسفر و منیزیم می‌باشد.
مناطق رشد و پراکنش:
انواع مختلف یونجه در مناطق مختلف کشت می‌شود. برخی از آنها عبارت هستند از:
نژادهای ایرانی: همدانی، بمی، یزدی، قره یونجه، بغدادی، مهاجرانی، هراتی، افغانی و نیک شهری
منابع:
سایت ویکی پدیا (https://fa.wikipedia.org/wiki)